TQ và các nước đông nam Á núi sông liền một dải, như môi với răng; hai bên có nhận thức chung và tiếng nói chung trong rất nhiều vấn đề quốc tế quan trọng; hai bên có nhu cầu và ảnh hưởng qua lại trong kinh tế quốc tế. Sự liên kết này khiến hai bên có đòi hỏi lẫn nhau.

Tại hội nghị 10+1 A-xê-an---TQ trong 5 năm gần đây đã đưa quan hệ hữu nghị song phương nhất là sự hợp tác kinh tế-thương mại vào một giai đoạn mới. Việc TQ và A-xê-an xây dựng khu tự do thương mại cũng đã trải qua ba bước từ luyến ái đến định hôn và kết hôn.

Tháng 11-2000, tại hội nghị A-xê-an ---TQ lần thứ 4 diễn ra ở Sin-ga-po, thủ tướng TQ lúc đó Chu Dung Cơ đưa ra sáng kiến "tăng cường liên kết thương mại, đầu tư, xây dựng quan hệ tự do thương mại". Sáng kiến này đã được đông đảo các nước A-xê-an hưởng ứng tích cực, sau đó thành lập nhóm chuyên gia bắt đầu nghiên cứu tính khả thi. Kết quả chứng minh sau khi thành lập Khu mậu dịch tự do TQ—A-xê-an, xuất khẩu sang thị trường đối phương của hai bên đều sẽ tăng trưởng 50 o/o, hai bên đều giành thắng lợi.

Tháng 11-2001, tại hội nghị TQ—A-xê-an lần thứ 5 diễn ra ở Bru-nây, hai bên đạt được thoả thuận: cùng nhau xây dựng một khu tự do thương mại với 1,8 tỷ người tiêu dùng. Từ khi đạt được thoả thuận này đến nay, quan hệ hữu nghị TQ—A-xê-an nhất là sự hợp tác kinh tế-thương mại đã đi lên xa lộ. Các đoàn khảo sát tới tấp có mặt tại nước đối phương, tìm kiếm cơ hội thương mại; các cuộc hội đàm về xúc tiến hợp tác kinh tế-thương mại diễn ra dồn dập, bắc các nhịp cầu song phương; các cuộc hội thảo, diễn đàn thường xuyên được tổ chức, những hợp đồng và hiệp nghị đầu tư được ký và thực hiện. Trang Wb khu mậu dịch tự do TQ—A-xê-an chính thức ra mặt theo địa chỉ www.cafta.org.cn

Tháng 11-2001, tại hội nghị TQ—A-xê-an lần thứ 6 diễn ra ở Căm-pu-chia, lãnh đạo 11 nước đã ký "Hiệp nghị khung về hợp tác kinh tế toàn diện", đặt nền tảng cho việc xây dựng khu mậu dịch tự do, nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới được chính thức khởi công xây dựng.

Tháng 10-2003, tại hội nghị TQ—A-xê-an lần thứ 7 diễn ra ở In-đô-nê-xi-a, TQ đã tham gia "Hiệp ước thân thiện hữu nghị và hợp tác đông nam Á", cùng với các nước A-xê-an ký "Tuyên bố chung về quan hệ đối tác chiến lược hướng tới hoà bình và phồn thịnh", việc xây dựng Khu mậu dịch tự do lại có thêm sự bảo đảm về chính trị. Quan hệ TQ—A-xê-an từ đó bước vào giai đoạn mới phát triển nhanh. Hai bên đều đã thu được tiến triển mới về hợp tác trong các lĩnh vực.

1/ Đối thoại chính trị dồn dập, tin cậy lẫn nhau được tăng cường. TQ kiên định thực hiện các quyền lợi và nghĩa vụ trong "Hiệp ước thân thiện hữu nghị và hợp tác đông nam Á". Hội nghị ngoại trưởng A-xê-an ra tuyên bố chủ tịch về vấn đề Đài Loan, tái khẳng định tiếp tục thi hành chính sách một nước TQ, thể hiện thiện chí của A-xê-an ủng hộ TQ thực hiện thống nhất hoà bình.

2/Quan hệ kinh tế-thương mại được tăng cường, trình độ hợp tác được nâng cao. Buôn bán hai chiếu năm 2003 tăng mạnh, đạt 78,25 tỷ USD, tăng 42,8 o/o so với năm trước, chiếm 9,2 o/o trong tổng kim ngạch ngoại thương của TQ, A-xê-an liên tiếp 11 năm trở thành đối tác thương mại lớn thứ 5 của TQ. Năm 2004, "Kế hoạch thu hoạch sớm" của Khu mậu dịch tự do được thực thi thuận lợi, Hội chợ TQ—A-xê-an tổ chức thành công, thương mại song phương tăng trưởng nhanh. A-xê-an công nhận TQ là nền kinh tế thị trường hoàn toàn.

3/ Đối thoại về an ninh, hợp tác giàu thành quả. Hai bên dốc sức thực hiện "tuyên bố về hành vi ứng xử trên bển đông", ký bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực an ninh phi truyền thống, xây dựng qui hoạch hợp tác trung và dài hạn, triển khai sự hợp tác hữu hiệu trong các lĩnh vực chống khủng bố, nhập cư trái phép, chống ma-túy, thi hành pháp luật, trinh sát...

4/Mở rộng toàn diện sự hợp tác, nội dung càng thêm phong phú. Hai bên đã xây dựng cơ chế hợp tác các viện trưởng kiểm sát và bộ trưởng về thanh niên trên cơ sở cơ chế hợp tác 4 bộ trưởng ngoại giao, kinh tế, giao thông và hải quan. Hai bên còn sâu sắc hơn nữa sự hợp tác trong các lĩnh vực tài chính-tiền tệ, nông nghiệp, giao thông, viễn thông thông tin, y tế cộng đồng, nguồn nhân lực, giáo dục, du lịch, văn hoá, khoa học-kỹ thuật, giao lưu nhân dân v.v.

Tháng 11-2004, tại hội nghị TQ—A-xê-an lần thứ 8 diễn ra ở Lao, hai bên đã ký chương trình hành động của tuyên bố chung về thực hiện quan hệ đối tác chiến lược TQ—A-xê-an hướng tới hoà bình và phồn thịnh, "Hiệp nghị thương mại hàng hoá trong hiệp nghị Khung về hợp tác kinh tế toàn diện TQ—A-xê-an" "hiệp nghị về cơ chế giải quyết tranh chấp TQ—A-xê-an". A-xê-an công nhận TQ là nền kinh tế thị trường hoàn toàn. Khu mậu dịch tự do TQ—A-xê-an được cất bước từ năm 2002 đến nay đã bước vào giai đoạn thao tác thực chất.