Nghe Online

Tổ Xung Chi, tự Văn Viễn, là nhà toán học, nhà thiên văn và nhà chế tạo cơ giới nổi tiếng thời Nam Bắc Triều, nguyên quán huyện Tù, quận Phạm Dương. Vào cuối triều Tây Tấn, gia đình chạy loạn đến sống ở Giang Nam. Ông tổ từng làm quan phụ trách thợ xây dựng các công trình trong triều đình nhà Tống, có kiến thức khoa học kỹ thuật và nghiên cứu về thiên văn lịch pháp.

Năm 461 công nguyên, Tổ Xung Chi làm việc trong phủ thứ sử Nam Từ Châu, trước sau đảm nhiệm các chức vụ Tòng sự sử, tham quân công phủ của Nam Từ Châu. Tuy cuộc sống ổn định, nhưng ông vẫn miệt mài nghiên cứu học thuật và đạt được thành tựu to lớn. Năm 33 tuổi, ông đã biên soạn ra cuốn "Đại Minh Lịch", mở ra kỷ nguyên mới cho trang sử lịch pháp, sự tính toán trong lịch pháp của ông về số ngày hồi quy năm chỉ kém có 50 giây so với sự trắc định của khoa học hiện đại; Số ngày mặt trăng quay một vòng cũng chỉ kém chưa tới 1 giây so với sự trắc định của khoa học hiện đại.

Năm 462 công nguyên, Tổ Xung Chi thỉnh thị Tống Hiếu Võ Đế ban bố lịch mới, có một viên đại thần tên là Đới Pháp Hưng đứng ra phản đối, ông cho rằng Tổ Xung Chi thay đổi lịch cũ là một hành vi lìa kinh phản đạo. Tống Hiếu Võ Đế đành cho gác việc đó lại, cho mãi tới khi Tổ Xung Chi mất được 10 năm, Đại Minh Lịch của ông mới được đem ra sử dụng.

Về mặt toán học, Tổ Xung Chi đã viết lời chú giải cho cuốn "Cửu chương toán thuật" và cuốn "Trùng Sai" của Lưu Vi. Ông còn viết ra cuốn "Xuyết thuật" được triều nhà Đường đưa vào "Toán kinh thập thư", trở thành sách toán học của trường Quốc Tử Giám triều nhà Đường. Bấy giờ, học "Xuyết thuật" phải mất 4 năm.

Ngoài ra, Tổ Xung Chi và con đã vận dụng phương pháp khéo léo giải quyết việc tính toán thể tích hình cầu. Phương pháp này phương tây gọi là nguyên lý Cavalieri. Thế nhưng sự phát hiện của Cavalieri là sau Tổ Xung Chi đã hơn nghìn năm. Nhằm kỷ niệm hai cha con Tổ Xung Chi đã có đóng góp to lớn phát hiện nguyên lý này, người ta đã gọi nó là "Nguyên lý Tổ Thị". Tổ Xung Chi cũng là người rất có tài ba về mặt phát minh khoa học. Ông đã chế tạo ra một loại xe chỉ nam, dù cho xe quay như thế nào thì người bằng đồng trên xe vẫn cứ chỉ tay về hướng nam. Ông còn chế tạo ra "Thuyền nghìn dặm", khi đem chạy thử trên sông Tân Đình, một ngày có thể đi được 100 dặm, ông đã lợi dụng sức nước quay cối xay thóc, chế tạo ra máy tính giờ. Ngoài ra, Tổ Xung Chi còn giỏi về âm luật, chơi cờ, viết ra cuốn tiểu thuyết "Thuật dị ký". Tổ Xung Chi viết khá nhiều sách, nhưng phần lớn đều đã thất truyền.

Tổ Xung Chi đích thực là một nhân vật bác học đa tài hiếm có. Cuối triều nhà Tống, Tổ Xung Chi đến Kiến Khang nhậm chức Yết Giả Bộc Xạ, sau đó cho mãi đến khi triều nhà Tống bị diệt vong, ông đã bỏ nhiều công sức vào việc nghiên cứu chế tạo cơ giới.

Khi Tổ Xung Chi tuổi về già, tình hình chính trị xã hội đen tối, đời sống nhân dân vô cùng khổ cực, Ngụy Vương của Bắc Triều đã thừa cơ điều đại quân đánh xuống miền nam. Tổ Xung Chi rất quan tâm tới tình hình chính trị đương thời. Vào quãng thời gian giữa năm 494 đến năm 498 công nguyên, khi ông đảm nhiện chức hiệu úy Trường Thủy đã viết bài "An biên Luận", kiến nghị triều đình nên khai khẩn đất hoang, phát triển nông nghiệp, ổn định lòng dân, củng cố quốc phòng. Tề Minh Đế đọc qua bài này định cử Tổ Xung Chi đi tuần sát tứ xứ, tạo dựng một số ngành nghề có lợi cho quốc kế dân sinh. Nhưng vì chiến tranh xảy ra liên miên, kiến nghị này cuối cùng vẫn không thực hiện được. Năm 500 công nguyên, Tổ Xung Chi qua đời, hưởng thọ 72 tuổi. Nhằm kỷ niệm ông, người ta đã đặt tên cho dãy núi ở phía sau mặt trăng là "Dãy núi Tổ Xung Chi", đặt tiểu hành tinh 1888 là "Tiểu hành tinh Tổ Xung Chi".