Lịch sử 5000 năm đã tạo nên nền văn hóa cổ xán lạn cho Đôn Hoàng , di tích văn vật rải rác đó đây , sách cổ và văn hiến khổng lồ , nghệ thuật hang đá tinh xảo đẹp mắt v.v , tất cả những thứ đó đều đã nói lên trước thế giới rằng , nơi đây từng phồn thịnh và thu hút biết bao du khách đến thăm viếng và cảm nhận những nét rực rở huy hoàng của Đôn Hoàng .
Hang Mạc Cao là tiêu biểu của nền văn hóa phật giáo xán lạn của Đôn Hoàng . Theo ghi chép sử sách , năm 366 công nguyên , một Hòa Thượng có tên gọi là Lạc Tôn đến thăm nơi đây , thấy nơi đây có hàng nghìn tượng phật lấp la lấp lánh , ông được gợi ý và khai quật hang đá đầu tiên . Từ thời 16 nước đến Đời Nguyên , việc khai quật hang đá đã kéo dài trong mười mấy triều đại kéo dài hơn 1500 năm . Tuy trải qua phong hóa ăn mòn của thiên nhiên cũng như phá hoại của con người , Hang Mạc Cao vẫn bảo tồn được hơn 750 hang động được khai quật trong mười triều đại , Bích Họa trong hang rộng những 45000 mét vuông , hơn 2400 tượng mầu . Ngoài ra , trong Hang Tàng Kinh còn phát hiện 40 nghìn đến 50 nghìn văn hiến viết tay và các loại văn vật , trong đó có hàng nghìn tranh lụa , tranh khắc , tranh thêu và hàng loạt tác phẩm thư pháp . Nếu như đưa ra trưng bày từng tác phẩm nghệ thuật đó sẽ trở thành dãy tranh thế giới dài hơn 25 ki-lô-mét .
Trong nghệ thuật hang đá Đôn Hoàng ,Bích Họa có số lượng nhiều nhất và nội dung phong phú nhất , trong đó đề tài rộng lớn nhất là tranh Tôn Tượng , tức là tượng của các loại phật , bồ tát , thiên vương và tướng trình bày pháp của thiên vương v.v . Tranh truyện phật kinh là những tranh liên hoàn được hoàn thành theo các câu truyện trong kinh phật , tranh sử tích phật giáo gồm những đề tài kết hợp truyền thuyết với nhân vật lịch sử phật giáo của Ấn Độ , Trung Á và Trung Quốc . Ngoài ra , qua Bích Họa , người ta có thể cảm nhận tới những hoạt động xã hội thuộc các tầng lớp và các dân tộc , ví dụ như vua đi ra ngoài cung vua , hoạt động làm ruộng , đánh cá , săn bắn , luyện sắt , cất rượu , cưới xin , lễ tăng , thương mại , du lịch , chơi đàn , ca múa v.v , các học giả Phương Tây ví Bích Họa Đôn Hoàng là "Thư viện trên tường ".
Nghệ thuật Đời Đường của Đôn Hoàng đã tiêu biểu cho thời đại xán lạn nhất của nghệ thuật phật giáo Đôn Hoàng . Phi Thiên trong phật giáo được coi là vị Bồ Tát xinh đẹp biết diễn tấu nhạc , giỏi bay và múa , cơ thể tỏa ngát hương thơm . Phi Thiên của Đời Đường trở nên phong phú đa dạng và sinh động hơn , vừa không giống vị thiên sứ chắp cánh của Hy Lạp , cũng không giống nàng tiên vờn mây bay lượn của Ấn Độ , các nhà nghệ thuật Trung Quốc khiến họ trở thành nữ giới duyên dáng xinh đẹp múa bay trên trời . Nhắc đến Đôn Hoàng , người ta sẽ nghĩ tới Phi Thiên thần kỳ .
Trong thời cổ , Hang Mạc Cao là nơi thần bí mà người ta gửi gắm tinh thần và giãi bày tình cảm , đến Đời Nguyên , nơi đây luôn luôn khói hương nghi ngút . Bước sang Đời Minh Thanh , cảnh tượng này dần dần không sôi nổi như trước nữa , rất ít người biết đến . Mãi cho đến một ngày nào đó trong năm 1990 , khi đạo sĩ trông coi Hang Mạc Cao quét dọn mới bất ngờ phát hiện Hang Tàng Kinh , sự bất ngờ này về sau đã trở thành một sự phát hiện quan trọng của khảo cổ học thế giới trong thế kỷ 20 . Trong hang động có hơn 40 nghìn tác phẩm viết và hội họa gồm đủ các loại Kinh , Lịch , Tử và Tập từ Đời Tây Tấn đến Đời Tống tức từ thế kỷ thứ 4 đến thể kỷ 11 . Tin này được truyền đi nhanh chóng , một số nhà thám hiểm hoạt động tại Trung Á sau khi được tin này đã lũ lượt kéo đến , hàng loạt tác phẩm điêu khắc , Bích Họa và hàng chục nghìn văn thư đã bị cướp đi nước ngoài , bởi vậy Tô-ki-ô , Lôn Đôn , Pa-ri , Mát-xcơ-va v.v đều có di thư và văn vật Đôn Hoàng vốn được tàng trữ trong Hang Tàng Kinh , sau đó , trên thế giới đã hình thành "Đôn Hoàng học " gồm ba phần nội dung như Hang đá Đôn Hoàng , di thư trong Hang Tàng Kinh Đôn Hoàng và lịch sử của Con đường tơ lụa .
Những năm gần đây , trên thế giới không ngừng dấy lên "cơn sốt Đôn Hoàng " . Kho báu cổ kính này không ngừng khơi lên sức tưởng tượng và tinh thần tìm tòi của con người . Hang Mạc Cao có sức hấp dẫn trong hàng nghìn năm , nay vẫn chưa hề bị suy yếu . |