Từ Hi Thái hậu -- I

Từ Hi Thái hậu (tiếng Trung: 慈禧太后; bính âm: Cíxǐ Tàihòu;; 29 tháng 11, năm 1835 – 15 tháng 11, năm 1908), còn được gọi là Hiếu Khâm Hiển hoàng hậu (chữ Hán: 孝钦显皇后), một phi tần của Thanh Văn Tông Hàm Phong hoàng đế, sinh mẫu của Thanh Mục Tông Đồng Trị hoàng đế. Bà là trở thành Hoàng thái hậu (皇太后) nhiếp chính thực tế của triều đình nhà Thanh qua suốt triều đại Đồng Trị đế và Thanh Đức Tông Quang Tự đế. Theo đó, Thái hậu đã nắm đại quyền nhà Thanh trong vòng 47 năm từ năm 1861 tới tận khi qua đời năm 1908. Từ Hi Thái hậu cùng với Võ Tắc Thiên được xem là hai người phụ nữ nắm quyền lực cao nhất của đế quốc Trung Hoa trong một thời gian dài.

Từ Hi Hoàng thái hậu xuất thân từ Mãn quân Tương Lam kỳ, nhập cung Hàm Phong đế với thân phận phi tần, địa vị cao nhất đến khi Hàm Phong Đế qua đời là Quý phi. Đồng Trị Đế đăng cơ, bà được tấn phong Thánh mẫu Hoàng thái hậu (圣母皇太后), nhập vào Mãn quân Tương Hoàng kỳ. Vào năm 1861, Hoàng thái hậu mưu cùng Cung Thân vương Dịch Hân (奕訢), phế trừ quyền lực của Cố mệnh bát đại thần (顾命八大臣). Sau sự kiện này, Hoàng thái hậu được gọi là Tây Thái hậu (西太后), còn Mẫu hậu Hoàng thái hậu Nữu Hỗ Lộc thị được gọi là Đông Thái hậu (东太后), chính thức Thùy liêm thính chính (垂帘听政).

Năm 1874, Đồng Trị đế giá băng không có con kế vị, Tây Thái hậu lập con của Thuần Thân vương Dịch Hoàn (奕譞) là Tái Điềm (载湉) kế vị, tức Thanh Đức Tông Quang Tự hoàng đế. Tây Thái hậu và Đông Thái hậu tiếp tục can chính. Năm 1898, Quang Tự Đế vận động Mậu Tuất biến pháp (戊戌变法), đối với Từ Hi Thái hậu mâu thuẫn gay gắt. Thái hậu bèn vận động chính biến, khiến Quang Tự bịu giam lỏng, bản thân Thái hậu lâm triều xưng Chế (制), như việc của Lữ hậu trước đây, độc bá triều cương.

Nhiều nhà sử học ở Trung Quốc và hải ngoại thường miêu tả Từ Hi hoàng thái hậu như một bạo chúa, người phải chịu trách nhiệm cho sự sụp đổ của nhà Thanh, trong khi một số khác cho rằng các đối thủ của Hoàng thái hậu đã quá thành công trong việc quy tội bà về những vấn đề nằm ngoài tầm kiểm soát của bà lúc đó. Và thực tế bà không hề tàn nhẫn hơn hay kém những nhà lãnh đạo khác, nếu không muốn nói đã ít nhiều là một nhà cải cách có hiệu quả - dù miễn cưỡng - trong những năm cuối đời.