Từ “shūjì” dịch theo âm Hán Việt có nghĩa là “thư ký” trong tiếng Việt, nhưng “mìshū” thì ngược lại, có nghĩa là “bí thư” trong tiếng Việt. Nghe hơi phức tạp, không sao, chỉ cần bạn nhớ, nghĩa của hai từ trong tiếng Trung và tiếng Việt hoàn toàn ngược lại là được.
Thời cổ Trung Quốc, nhân viên làm văn thư và soạn thảo, ghi chép tài liệu được gọi là Thư ký, là chức quan thấp nhất; trong khi đó, Bí thư là thư ký cấp cao, quan trọng hơn so với thư ký bình thường. Xét theo chữ viết, chức quan thư ký thấp hơn bí thư, vậy tại sao “chức quan” thấp nhất trong Đảng Cộng sản Trung Quốc hiện đã thành người đứng đầu? Trong lịch sử trăm năm của Đảng Cộng sản Trung Quốc, cách xưng hô này bắt đầu từ đâu?
Nhìn lại lịch sử Đảng Cộng sản Trung Quốc, cách xưng hô “Thư ký” trong nội bộ Đảng bắt đầu từ Kỳ họp lần thứ nhất của Đảng Cộng sản Trung Quốc vào năm 1921. Lúc đó, số đảng viên ít, ba người bầu ra được thành lập Cục Trung ương, do ông Trần Độc Tú đảm nhiệm “Bí thư” (Thư ký). Trong Kỳ họp thứ 4 diễn ra vào năm 1925, Đảng Cộng sản Trung Quốc lần đầu tiên gọi Nhà lãnh đạo tối cao thành “Tổng Bí thư” （zǒng shū jì）Ban chấp hành Trung ương, phụ trách các công việc Đảng trên cả nước.
Sau đó, trong tuyệt đại đa số thời gian của Đảng Cộng sản Trung Quốc có lịch sử trăm năm, từ Trung ương đến địa phương, tổ chức các cấp đều thực thi cơ chế Bí thư, người phụ trách chính được gọi là “Bí thư”（shūjì）.
Năm 1934, “Ban hư ký” Trung ương, theo cách gọi của Việt Nam là “Ban Bí thư” lần đầu tiên được thành lập. Lúc đó, tổng số Hồng quân cả nước lên đến 300 nghìn người, tổng số Đảng viên lên đến 300 nghìn người, chỉ có Tổng Bí thư thì khó có thể lãnh đạo một đảng lớn như vậy, nên Ban Bí thư cũng được ra đời, là cơ quan làm việc của Bộ Chính trị Trung ương cũng như Ủy ban thường vụ.
Vậy tại sao gọi là “Thư ký”, tức “Bí thư” trong tiếng Việt? Dưới đây có hai quan điểm.
Quan điểm thứ nhất cho rằng sử dụng cách xưng hô này do chịu sự ảnh hưởng của Phong trào Chủ nghĩa cộng sản quốc tế. Năm 1846, Mác và Ăng-ghen đã thảo luận xoay quanh về người phụ trách, Mác chủ trương gọi là “Bí thư”. Tại châu Âu lúc đó, Bí thư là chỉ nhân viên chuyên trách các công việc cụ thể. Khi tổ chức Kỳ họp thứ nhất Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc, Đảng Cộng sản Trung Quốc mới ra đời đã tán thành chủ trương của Mác và Ăng-ghen, bày tỏ lòng quyết tâm vì nhân dân phục vụ.
Quan điểm thứ hai là xét từ thói quen ngôn ngữ lúc đó của Trung Quốc. Khi tổ chức Kỳ họp thứ nhất Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc, để tỏ lòng quyết tâm vì lợi ích của nhân dân, nên Đảng Cộng sản Trung Quốc mới ra đời đã chọn cách gọi “Thư ký”, tức “Bí thư” trong tiếng Việt với chức vụ thấp nhất để xưng hô lãnh đạo các cấp, cũng như lãnh đạo tối cao.
Hai quan điểm này đều có nguồn gốc sâu sa, nhưng đều chứng tỏ kể từ ngày thành lập, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã có quan điểm toàn tâm toàn ý vì nhân dân phục vụ. Đúng như lời nói đầu năm nay của Chủ tịch Tập Cận Bình: “Cán bộ của Đảng Cộng sản phải kiên trì lấy bản thân mình làm người dân, không phải làm quan hay làm ông lớn. Xét về điều này, các cán bộ trẻ phải hiểu rõ từ đầu, hơn nữa phải luôn ghi nhớ điều này”.
Từ năm 1921 khi mới thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc, đến năm 2021 sau 100 năm, yêu cầu đối với cán bộ và nhận biết về bản thân mình của Đảng Cộng sản Trung Quốc luôn chưa thay đổi---“Ngoài lợi ích của nhân dân, Đảng Cộng sản Trung Quốc không có lợi ích đặc thù của mình”, “Chúng tôi mãi là một người bình thường của nhân dân lao động”, “Đất nước chính là nhân dân, nhân dân chính là đất nước”.
Hiện nay, người đứng đầu trong Đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn gọi là “Tổng Thư ký”, chỉ vì do thói quen phiên dịch, nên chúng ta quen dịch Tổng Thư ký thành Tổng Bí thư.
