Những điều khác biệt về tập tục Tết Đoan Ngọ giữa hai nước Trung-Việt

A: Các bạn thân mến, hôm nay là Tết Đoan Ngọ, mà Tết Đoan Ngọ là một trong những ngày lễ truyền thống của Trung Quốc cũng như một số nước Đông Á, trong đó có Việt Nam, vậy thì nguồn gốc của phong tục ăn Tết Đoan Ngọ của Trung Quốc như thế nào? Có khác biệt gì so với Việt Nam không? Hoan nghênh quý vị và các bạn đến với chương trình Trung Quốc ngày nay kỳ này. Hai bạn có biết hai chữ Đoan Ngọ có nghĩa là gì không?

B: Đoan có nghĩa là ban đầu, "Ngọ" thông với chữ "Ngũ", cho nên "Đoan Ngọ" có nghĩa là "mồng năm". Theo thứ tự của Địa chi thì tháng 5 có nghĩa là tháng Ngọ, cho nên Đoan Ngọ còn có nghĩa là "Trùng Ngũ". Đến nay, có rất nhiều cách nói khác nhau về nguồn gốc của phong tục ăn Tết Đoan Ngọ như: để tưởng nhớ Khuất Nguyên, hay là ngày giỗ Tô-tem của dân tộc Ngô Việt ngày xưa, hay là ngày đuổi tà trấn yêu v,v... nhưng cách nói lưu truyền rộng rãi và có ảnh hưởng nhất vẫn là ngày tưởng nhớ Khuất Nguyên---nhà yêu nước vĩ đại thời Xuân Thu.

A: Vâng, chắc một số bạn ngồi bên máy thu thanh không biết Khuất Nguyên là ai, Thành Trung có biết không nhỉ?

C: TT sống ở Trung Quốc cũng đã nhiều năm, đã trải qua nhiều Tết Đoan Ngọ tại Trung Quốc, nên cũng có tìm hiểu qua về vấn đề này. Theo TT được biết, Khuất Nguyên là vị trung thần nước Sở và cũng là nhà văn hoá nổi tiếng thời cổ đại Trung Quốc. Tương truyền, Khuất Nguyên khuyên ngăn Hoài Vương không được, lại bị gian thần hãm hại, uất ức và bất mãn với chế độ xã hội đương thời, ông liền ôm đá gieo mình xuống dòng sông Mịch La tự vẫn để chứng minh cho sự trong sạch và tấm lòng yêu nước của mình, hôm đó đúng vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch. Để tưởng nhớ Khuất Nguyên, hàng năm cứ đến ngày này, người dân địa phương lại chèo thuyền rồng trên sông Mịch La, thả bánh chưng hình tam giác buộc bằng chỉ ngũ sắc xuống sông để cúng ông.

A: Đúng vậy, thông tin trên là hoàn toàn chính xác. Người xưa quan niệm rằng, chỉ ngũ sắc buộc bên ngoài sẽ làm cho cá sợ, khỏi đớp mất bánh; còn nếu như cá có đớp phải, thì ba cạnh của bánh chưng sẽ làm cá bị hóc. Cũng chính vì vậy, cứ đến Tết Đoan Ngọ mồng 5 tháng 5 âm lịch, người dân Trung Quốc có phong tục tổ chức đua thuyền rồng và ăn bánh chưng hình tam giác.

B: Đến nay, đua thuyền rồng đã trở thành một hoạt động thể thao truyền thống mang đậm nét đặc sắc của Trung Quốc, nhất là ở miền nam Trung Quốc, Sảnh Hoa còn nhớ hồi bé, bố Sảnh Hoa còn dẫn Sảnh Hoa đi xem hoạt động đua thuyền rồng ngay gần nhà mình đấy.

C: Vui quá nhỉ. Ngày nay, do nhịp sống ngày càng khẩn trương và các trò chơi giải trí ngày càng phong phú đa dạng, nên Tết Đoan Ngọ truyền thống đã không còn được mọi người coi trọng như trước, thanh thiếu niên chỉ biết đến Tết Đoan Ngọ thì ăn bánh chưng và đua thuyền rồng. Nhưng, phong tục ăn tết Đoan Ngọ cũng đã bị nhiều người lãng quên. Để phục hồi truyền thống văn hóa này, nhiều địa phương ở Trung Quốc thường xuyên tổ chức đua thuyền rồng và các hoạt động khác vào dịp Tết Đoan Ngọ.

A: Mấy hôm nay, trên đường đi làm, Hải Vân thấy nhiều cửa hàng ở Bắc Kinh bày bán rất nhiều bánh chưng. Nói đến bánh chưng thì các bạn thính giả Việt Nam sẽ nghĩ ngày đến chiếc bánh chưng xanh vuông vắn, nhân thịt lợn với đậu xanh, thường ăn vào dịp Tết Nguyên Đán.

B: Thế nhưng theo phong tục truyền thống, người Trung Quốc lại ăn bánh chưng vào dịp tết Đoan Ngọ. Bánh chưng Trung Quốc gói thành hình tam giác, nhân bên trong thường là đậu xanh, hoặc đậu đỏ, hoặc thịt lợn, v.v.. Sảnh Hoa nói thế đã thấy đói rồi, bắt đầu chảy nước miếng rồi. Theo Sảnh Hoa được biết, quan niệm Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam hơi khác với Trung Quốc, phải không, anh Thành Trung.

C: Ở Việt Nam, mùng 5 tháng 5 Âm lịch là ngày "giết sâu bọ", vì đây là giai đoạn chuyển mùa, chuyển tiết, dịch bệnh dễ phát sinh. Vào ngày này, mọi người thường ăn rượu nếp.

A: Theo Hải Vân được biết, ngày Tết Đoan Ngọ tại Việt Nam, nhiều người biết đến cơm rượu nếp, bánh tro, quả vải, quả mận nhưng ở một số vùng miền thì thịt vịt, chè kê, bánh khúc cũng là món ngon không thể thiếu trong mâm lễ cúng gia tiên. Vậy thì, Thành Trung hãy giới thiệu vài món ăn đặc sắc truyền thống trong dịp Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam cho mọi người biết nhé.

C: Sau đây, TT xin giới thiệu vài món đặc sắc của Việt Nam:

Bánh tro là món ăn truyền thống trong dịp Tết Đoan Ngọ ở Nam Trung Bộ và Nam Bộ Việt Nam và một số nơi của Miền Bắc. Bánh tro có nhiều tên và hình dáng khác nhau như bánh ú, bánh tro (gio), bánh âm và có vài biến thể khác nhau theo địa phương. Bánh tro (gio) được bán nhiều nhất trong ngày Tết Đoan Ngọ bởi người ta luôn tin rằng khi ăn bánh tro, cũng như hoa quả và cơm rượu nếp vào ngày này, bệnh tật trong người sẽ tiêu tan hết. Truyền thống từ xưa quan niệm, tháng 5 âm lịch là lúc "độc trời" nhất trong năm, vì mùa hè oi bức, dễ phát sinh bệnh dịch, cho nên các món ăn chế biến cần có sự hấp thụ các đặc tính của cây cỏ, tác dụng là cho dễ tiêu, giải nhiệt.

Chiếc bánh nhỏ xíu, thuôn dài hoặc hình chóp tam giác (tùy nơi gói) trông thế thôi nhưng không phải dễ làm. Bánh tro có cả loại có nhân (nhân ngọt hoặc nhân mặn) và không nhân. Người ta phải rất tỉ mỉ, kỹ càng từ khâu chọn loại nếp đều hạt, thơm, đến cách gạn nước tro được đốt từ những cây rơm nếp vàng óng, đã được rửa sạch và gói, luộc, rồi cuối cùng mới có thứ bánh thơm nồng cho mọi người thưởng thức. Vị thanh mát của bánh tro hòa quyện với vị ngọt ngào của đường mật khiến bất kỳ ai ăn một lần cũng phải luyến lưu thứ bánh giản dị mà dân dã này.

Cũng như bánh tro, cơm rượu nếp được bán rất nhiều trong Tết Đoan Ngọ ở các hàng quán ngoài chợ và trên cả những gánh hàng rong. Có 2 loại cơm rượu nếp là cơm rượu nếp trắng và cơm rượu nếp cẩm. Cơm nếp dễ nấu nhưng để biến hóa nó thành thứ cơm rượu vừa ngon lại vừa "giết sâu bọ" được cần phải có một loại men rượu đặc biệt. Nếu chọn phải loại men không ngon, không đạt chất lượng chắc chắn cơm rượu sẽ bị sượng, không ngấm và sẽ chẳng có vị vừa thơm thơm, ngòn ngọt, cay cay, tê nồng nơi đầu lưỡi khi cho từng thìa vào miệng để thưởng thức.

Ngoài ra, gạo ngon, nhiệt độ ủ, thời gian ủ cơm và cách ủ cũng là những thành tố rất quan trọng tạo nên sự đặc sắc của món cơm rượu. Cơm rượu của người miền Trung được ép thành từng khối và cơm rượu miền Nam được viên tròn lại khác hoàn toàn với thứ cơm rượu rời của người Bắc. Nhưng tựu chung lại, hương vị thơm ngon và hấp dẫn của món cơm rượu theo từng miền chẳng khác nhau là mấy.

Và với người Hà Nội, thì hương thơm phảng phất của thứ men lâng lâng, say đắm lòng người cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng từ cơm rượu nếp là không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ.