Ông Trần Kế Hoa (bên trái) trả lời phỏng vấn của Đài chúng tôi
N: Các bạn thân mến, Nam Dương xin chào mừng các bạn đến với tiết mục "Ống kính ASEAN" hàng tuần của Đài Phát thanh Quốc tế Trung Quốc. Tuần trước, Hội chợ-Triển lãm Trung Quốc – ASEAN lần thứ 11 đã bế mạc tốt đẹp tại Nam Ninh, Quảng Tây, Trung Quốc. Hội chợ lần này đã mời lãnh đạo nhiều nước ASEAN đến tham dự lễ khai mạc và các hoạt động liên quan, trong đó có Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh. Hội chợ-Triển lãm Trung Quốc – ASEAN đã trở thành nơi gặp gỡ định kỳ hàng năm cho nhà lãnh đạo Trung Quốc và các nước ASEAN. Tuy nhiên đằng sau các cuộc gặp cấp cao dồn dập, liệu bạn đã chú ý đến một nhóm người mà công việc của họ có thể làm cho sự trao đổi giữa hai bên thông suốt hơn. Họ chính là các phiên dịch viên đứng đằng sau các nhà lãnh đạo, ngồi trong phòng dịch ca-bin hoặc di chuyển liên tục giữa các địa điểm hội đàm. Hôm nay họ đã hoàn thành nhiệm vụ một cách xuất sắc, nhưng đằng sau đó có lẽ là sự tích lũy việc học trong nhiều năm qua. Hôm nay, xin mời các bạn cùng Mẫn Linh làm quen với một phiên dịch tiếng Việt ở Trung Quốc.
M: Sáng ngày 16/9, trong bộ com-lê gọn gàng sạch sẽ, với quyển sổ nhỏ và hai cây bút mới toanh đựng trong túi xách tay, ông Trần Kế Hoa bước ra khỏi khách sạn, vừa bước lên xe, vừa lẩm bẩm một số cụm từ tiếng Việt thường dùng. Hôm đó là ngày khai mạc Hội chợ-Triển lãm Trung Quốc – ASEAN lần thứ 11. Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh sẽ có bài phát biểu tại lễ khai mạc. Công việc của ông Trần Kế Hoa là dịch ca-bin bài phát biểu của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh trong lễ khai mạc.
Thực ra, dù trình độ cao đến mấy, các dịch giả cũng sợ có lúc "cứng họng", bởi vì bạn không biết được giây phút sau sẽ xảy ra việc gì khi bạn ngồi trong phòng dịch ca-bin, cho dù có trong tay văn bản bài phát biểu, huống hồ trong trường hợp quan trọng như vậy? Bởi vậy, khi dịch cần phải tập trung tinh thần cao độ.
"Dịch ca-bin quả là một công việc khó khăn, đặc biệt trong những trường hợp không được đọc bản thảo hoặc chỉ được đọc lướt qua bản thảo, như vậy nhiều thuật ngữ, nhiều cách dịch cố định sẽ trở thành rào cản cho công việc ."
Công việc phiên dịch của ông Trần Kế Hoa hôm đó hết sức thuận lợi mặc dù lời phát biểu ngoài văn bản của một số quan chức khiến ông có chút căng thẳng, nhưng với cơ sở chuyên môn vững chắc, ông vẫn hoàn thành nhiệm vụ một cách xuất sắc, một nguyên nhân khác nữa là trước đó ông cũng đã chuẩn bị hết sức đầy đủ.
"Như lần này, tôi có chuẩn bị trước một số thuật ngữ, ví dụ như tên cơ quan, chức vụ, một số thỏa thuận, chương trình, dự án lớn trong khuôn khổ hợp tác Trung Quốc – ASEAN. Đồng thời tôi cũng có chuẩn bị một số kiểu câu thường dùng trong bài phát biểu, như vậy sẽ chủ động hơn trong việc dịch. Đặc biệt phải có tâm lý thực sự vững, nếu trong lòng hoàng sợ thì chắc chắn không thể dịch tốt được. Trong dịch ca-bin cho các hoạt động ngoại giao, kinh tế, văn hóa của Trung Quốc và Việt Nam, tôi còn có cảm nhận là đội ngũ dịch ca-bin đang không ngừng tăng lên. Điều đó có nghĩa là hai nước đang trao đổi ngày càng sâu rộng, tấp nập trong các lĩnh vực văn hóa, kinh tế, v.v."
Ông Trần Kế Hoa sinh ra ở tỉnh Giang Tây, lớn lên ở tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc, từ nhỏ đã biết nói hai phương ngôn là tiếng Giang Tây và tiếng Tứ Xuyên. Hơn 20 năm trước, ông Trần Kế Hoa bắt đầu tiếp xúc tiếng Việt. Có thể do từ nhỏ đã tiếp xúc nhiều phương ngôn khác nhau, có thể do niềm đam mê đối với việc học ngôn ngữ, nên ông Trần Kế Hoa cảm thấy học tiếng Việt không khó, mặc dù phát âm tương đối khó. Ngay sau khi tiếp xúc với môn ngoại ngữ này, ông đã không những rất thích học tiếng Việt, mà còn muốn tìm hiểu nhiều hơn nữa văn hóa của Việt Nam. Với sự thúc đẩy của niềm hứng thú, trình độ tiếng Việt của ông Trần Kế Hoa tiến bộ nhanh chóng vô cùng. Từ một người học tiếng Việt hiện nay ông đã trở thành một thầy dạy tiếng Việt. Thầy Trần Kế Hoa hiện là Chủ nhiệm Khoa tiếng Việt Trường Đại học Ngoại ngữ Ngoại thương Quảng Đông. Ông thường khuyên bảo các học sinh của mình rằng, học ngoại ngữ không những cần học các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, điều quan trọng là cần tìm hiểu văn hóa của nước đó. Thầy nói:
"Tôi có một đề nghị cho sinh viên Trung Quốc học tiếng Việt, đó là chúng ta không nên coi tiếng Việt là một thứ tiếng, mà nó còn là một nền văn hóa, một bề dày lịch sử, trong khi đó nền văn hóa và bề dày lịch sử này lại có quan hệ hết sức chặt chẽ với Trung Quốc và Ấn Độ. Như vậy muốn học tiếng Việt thực sự cho giỏi thì phải học thêm các kiến thức về văn học, lịch sử, văn hóa thậm chí là tôn giáo nữa."
Thầy Trần Kế Hoa hiện vẫn đang theo học học vị tiến sĩ, thầy thường đến Việt Nam học tập và giao lưu nhằm thu thập càng nhiều tư liệu uy tín. Thầy Trần Kế Hoa cho biết, ông trao đổi với các bạn Việt Nam hết sức thuận lợi, vui vẻ, khiến thầy cảm nhận được ý nghĩa giao lưu nhân dân giữa hai nước Trung – Việt.
"Tháng 8 vừa qua tôi có thời gian gần một tháng sang Hà Nội tìm tư liệu cho luận văn tiến sĩ. Trong thời gian đó tôi cảm thấy ở đó rất thân thương. Các bạn Việt Nam đã tiếp đón tôi rất nhiệt tình, đặc biệt lần này tôi đã có dịp làm quen với một số bạn mới trong chuyên ngành Hán Nôm. Chúng tôi đã hẹn nhau cùng ăn tối vài lần, trong những lần đó chúng tôi thường hay trò chuyện và giao lưu đến tận đêm khuya. Tôi cảm thấy giao lưu nhân dân giữa Trung Quốc và Việt Nam có một vị thế rất quan trọng, bởi vì yếu tố địa lý giữa Trung Quốc và Việt Nam đã được xác định từ vài nghìn năm, thậm chí là vài chục nghìn năm nay, như vậy yếu tố văn hóa nhân dân cần được tiếp tục vun đắp. Bây giờ chúng ta học tiếng Việt cũng là nhằm thúc đẩy giao lưu hữu nghị giữa nhân dân Trung Quốc và Việt Nam, trong khi đó ở Việt Nam cũng có nhiều sinh viên Việt Nam học tiếng Hán với mục đích giống nhau. Tôi thấy nếu hai bên có thể đào tạo thêm nhiều sinh viên hiểu biết ngôn ngữ, lịch sử, văn hóa của nhau thì chắc chắn sự giao lưu nhân dân giữa hai nước sẽ được tăng cường và có hiệu quả thiết thực."
Chuyên ngành nghiên cứu tiến sĩ của thầy Trần Kế Hoa là địa danh Việt Nam, đối với nhiều người mà nói, đây là một chuyên ngành ít được mọi người quan tâm. Nhưng thầy đã nghiên cứu hàng chục năm, nguyên nhân chủ yếu vẫn là sự yêu thích của thầy đối với văn hóa và lịch sử Việt Nam.
"Mười mấy năm nay tôi vẫn đang nghiên cứu về vấn đề địa danh Việt Nam. Sở dĩ tôi chọn địa danh Việt Nam làm đề tài nghiên cứu là vì lúc đầu tiếp xúc các địa danh Việt Nam tôi thấy ở Việt Nam có một hiện tượng địa danh Việt Nam rất đặc biệt. Ví dụ như ở miền Trung, rất nhiều xã lấy chữ đầu tiên hoặc chữ kết thúc của tên huyện là tên xã của mình. Còn ở miền Nam, đặc biệt là thành phố Hồ Chí Minh, tên quận, tên phường đều đặt bằng con số A-rập, và nhiều thành phố ở miền Nam cũng đặt tên như vậy. Hai loại hình đặt tên này là không có ở Trung Quốc. Tôi bắt đầu tìm hiểu yếu tố lịch sử, văn hóa ở đằng sau hiện tượng ngôn ngữ văn hóa này. Sau khi đi sâu nghiên cứu tôi thấy chỉ nghiên cứu trên bình diện là không đủ, lịch sử địa danh Việt Nam là như thế nào, quá trình diễn biến của các địa doanh từ thời kỳ phong kiến đến hiện nay là như thế nào? Vì vậy, đề tài tiến sĩ của tôi là về địa danh Việt Nam, qua đó tôi muốn cố gắng phân tích đặc điểm đặt tên, đổi tên của tên làng xã ở miền Bắc Việt Nam trong thời Nguyễn."
Nghiên cứu địa danh Việt Nam rốt cuộc vẫn là nghiên cứu văn hóa, lịch sử ngôn ngữ của Việt Nam. Chúng ta nhiều lần nghe thầy nhắc đến các cụm từ "văn hóa, lịch sử", vâng, đối với một dịch giả mà nói, trình độ ngôn ngữ cao hay thấp không chỉ quyết định bởi trình độ lưu loát của kỹ năng nói, điều quan trọng là bạn hiểu về đất nước đó, trong đó văn hóa và lịch sử là các nhân tố cơ bản.
N: Các bạn thân mến, cảm ơn các bạn đã theo dõi câu chuyện của thầy Trần Kế Hoa dịch ca-bin cho lễ khai mạc Hội chợ-Triển lãm Trung Quốc – ASEAN lần thứ 11, đồng thời cũng là thầy giáo dạy tiếng Việt tại Quảng Đông, Trung Quốc.
Mời quý vị và các bạn vào trang Đài Phát thanh Quốc tế Trung Quốc trên mạng xã hội Facebook để cập nhật các thông tin liên quan Trung Quốc và ASEAN. Nam Dương xin thân ái chào các bạn.
• Hoạt động Gặp gỡ hữu nghị thanh niên Trung Quốc-Việt Nam lần thứ 18 đã diễn ra tại Hà Nội, Việt Nam 2018/08/15
• Đại sứ quán Trung Quốc tại Việt Nam tổ chức Lễ trao học bổng Chính phủ Trung Quốc năm 2018 2018/08/14
