Con số khống của quỹ dưỡng lão Trung Quốc và lối thoát

Báo cáo phát triển sự nghiệp người cao tuổi Trung Quốc do Viện Khoa học-xã hội Trung Quốc công bố nêu rõ, năm 2013, số người già trên 60 tuổi của Trung Quốc sẽ lên tới 202 triệu, tỷ lệ dân số già hóa sẽ lên tới 14,8%. Trung Quốc sẽ bước vào xã hội già hóa.

Được biết, tính đến cuối năm 2012, chế độ bảo hiểm dưỡng lão xã hội cư dân thành thị và nông thôn Trung Quốc đã thực hiện che phủ toàn diện, vượt trước 8 năm so với kế hoạch. Cùng với chế độ bảo hiểm dưỡng lão viên chức nhà nước thành thị vốn có, Trung Quốc đã cơ bản hình thành hệ thống bảo hiểm xã hội che phủ thành thị và nông thôn.

Tuy nhiên, Tập đoàn Barclays nước Anh ra báo cáo cho biết, hệ thống bảo hiểm xã hội và dưỡng lão của Trung Quốc hiện nay đứng trước sức ép to lớn, quỹ dưỡng lão thiếu hụt, tương lai sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới nợ công Trung Quốc. Năm ngoái, Bộ Nguồn nhân lực và An sinh xã hội dự đoán, đến năm 2025, con số khống của quỹ dưỡng lão thành thị Trung Quốc sẽ lên tới 6000 tỷ nhân dân tệ. Vậy tình hình của quỹ dưỡng lão liên quan tới "liệu về già có chỗ nương tựa hay không" ra sao?.

Thành tựu của Quỹ dưỡng lão

Bà Trương Lệ Mẫn là công nhân viên chức nhà nước đã nghỉ hưu của một doanh nghiệp nhà nước phá sản ở thành phố Tam Hà tỉnh Hà Bắc, hiện nay, cứ đến cuối tháng, tài khoản của bà sẽ nhận được 1722 Nhân dân tệ tiền dưỡng lão, trong khi đó 10 năm trước lúc bà về hưu, số tiền đó của bà chỉ có 660 nhân dân tệ/tháng.

"Tôi về hưu được 10 năm rồi, lúc tôi mới về hưu chỉ có 668 tệ, hiện nay hơn 1700 tệ, trung bình mỗi năm tăng 100 tệ/tháng".

Trong 10 năm qua, tiền dưỡng lão của bà Trương Lệ Mẫn đã tăng gần 2 lần. Bà nói, may mà có bảo hiểm xã hội, nếu không về già chả có đảm bảo gì hết. Hiện nay, tiền dưỡng lão của bà và chồng bà hai người tổng cộng gần 5000 tệ/tháng, đều do Quỹ bảo hiểm xã hội cấp phát, do vậy, hai ông bà không cần lo về dưỡng lão của mình. Đầu năm nay, bà Trương Lệ Mẫn cũng làm thủ tục tham gia bảo hiểm xã hội cho con gái mình đang lập nghiệp.

"Tôi thấy vẫn phải cho con tham gia bảo hiểm xã hội, bây giờ người dân đều có hiểu biết về mặt này. Chẳng hạn như con gái tôi tuy không làm trong doanh nghiệp nhà nước, nhưng tôi cũng mua bảo hiểm xã hội cho con, khuyên con mua bảo hiểm dưỡng lão và bảo hiểm y tế".

Kể từ năm 2001, chỉ trong khoảng 10 năm ngắn ngủi, rất nhiều gia đình Trung Quốc đều giống như gia đình bà Trương Lệ Mẫn, cả nhà tham gia bảo hiểm Quỹ dưỡng lão. Đồng thời, cùng với sự phát triển nhanh chóng của kinh tế xã hội Trung Quốc những năm gần đây, mức đảm bảo quỹ dưỡng lão cũng từng bước nâng cao. Chủ nhiệm Trung tâm Nghiên cứu An sinh xã hội Trung Quốc Chử Phúc Linh giới thiệu:

"Mức đãi ngộ An sinh xã hội Trung Quốc cũng không ngừng nâng cao, tiền dưỡng lão, của công nhân viên chức nhà nước liên tục được nâng cao từ năm 2005, đến nay đã là lần thứ 8 nâng cao tiền dưỡng lão, tiền dưỡng lão ban đầu vào khoảng 600-700 tệ, đến nay đã lên tới khoảng 1500 tệ. Cho nên xét từ góc độ này, chế độ bảo hiểm dưỡng lão đã thu được thành tựu to lớn."

Theo kết quả kiểm toán do Cơ quan Kiểm toán Trung Quốc công bố cho thấy, đến cuối năm 2011, số người tham gia bảo hiểm dưỡng lão cơ bản của Trung Quốc vượt 600 triệu, người tham gia bảo hiểm nhiều, lũy tiến của số dư 18 khoản vốn bảo hiểm xã hội cũng tăng vọt đến hơn 3000 tỷ Nhân dân tệ.

Lo âu của Quỹ dưỡng lão

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu to lớn cũng tồn tại lo âu. Cuối năm ngoái, Báo cáo phát triển quỹ dưỡng lão Trung Quốc năm 2012 do Trung tâm nghiên cứu bảo hiểm xã hội Viện Khoa học xã hội Trung Quốc cho thấy, con số khống của tài khoản cá nhân bảo hiểm dưỡng lão cơ sở thành thị Trung Quốc năm 2011 đã đột phá 2000 tỷ nhân dân tệ, tiền dưỡng lão của một nửa số tỉnh và khu tự trị cả nước thu không đủ chi, điều này có nghĩa là mỗi một công dân Trung Quốc đều phải gánh khoản nợ 1500 Nhân dân tệ cho số người cao tuổi.

Theo dự toán của Ngân hàng Thế giới, nếu không thay đổi chế độ và mô hình dưỡng lão hiện nay, đến năm 2075, quy mô con số khống Quỹ dưỡng lão Trung Quốc có thể sẽ lên tới 9150 tỷ nhân dân tệ. Con số này rất là khổng lồ.

Con số này vừa được đưa ra, lập tức gây phản ứng mạnh trong công chúng. Thế nào gọi là con số khống Quỹ dưỡng lão, khống là do từ đâu đến? Quỹ dưỡng lão Trung Quốc có thực sự tồn tại tình trạng khống hay không?

Phó Chủ nhiệm Trung tâm Nghiên cứu quy hoạch Hội đồng Quỹ bảo hiểm xã hội Trung Quốc Hùng Quân cho biết, nếu ví hệ thống quỹ dưỡng lão là một hình kim tự tháp, thì nền tháp là Quỹ dưỡng lão công, thân tháp là quỹ Năm của doanh nghiệp, đỉnh tháp là tài khoản dưỡng lão cá nhân. Nếu nền tháp yếu, thì tất nhiên khó có thể duy trì sự vận hành của cả một hệ thống dưỡng lão. Cái gọi là con số khống, chỉ "Quỹ dưỡng lão công", tức nền tháp Kim Tự Tháp bị thiếu hụt.

Tuyệt đại đa số thành phần cấu thành Quỹ dưỡng lão công hiện nay của Trung Quốc là quỹ dưỡng lão cơ sở thành thị, lũy tiến số dư năm 2011 vào khoảng 1900 tỷ nhân dân tệ. Theo chế độ dưỡng lão hiện hành của Trung Quốc, quỹ bảo hiểm dưỡng lão cơ sở thành thị gồm hai phần là tài khoản cá nhân và tài khoản tính toán tổng thể của xã hội, tài khoản cá nhân thường do cá nhân đóng 8% theo tỷ lệ tiền lương, tức khấu trừ 8% lương cá nhân để chi trả cho tiền dưỡng lão của người tham gia bảo hiểm sau khi về hưu; tài khoản tính toán tổng thể xã hội thường là 20% tổng quỹ tiền lương của toàn bộ số người được bảo hiểm, do đơn vị lao động đóng, dùng để chi trả tiền dưỡng lão của nhân viên đã về hưu hiện nay. Phó Chủ tịch Hội Phúc lợi xã hội Trung Quốc Trịnh Công Thành cho biết:

"Kể từ năm 2005 đến nay, quỹ bảo hiểm xã hội Trung Quốc, đặc biệt là quỹ bảo hiểm dưỡng lão nhiều năm qua đều có số dư. Hơn nữa số dư này được tăng với tốc độ trên 30%. Hiện nay số dư toàn bộ hệ thống bảo hiểm xã hội Trung Quốc đã vượt 3000 tỷ nhân dân tệ, con số này còn sẽ không ngừng tăng lên. Trong đó số dư bảo hiểm dưỡng lão là 2000 tỷ nhân dân tệ, cũng sẽ không ngừng tăng lên".

Xét từ tình hình hiện nay, tiền dưỡn lão ở Trung Quốc là do viên chức đang làm việc gánh vác tiền dưỡng lão chi trả cho viên chức hưu trí, nguồn vốn bảo hiểm dưỡng lão xã hội của Trung Quốc hiện nay không thiếu hụt.

Tuy nhiên, do thời gian xây dựng chế độ bảo hiểm dưỡng lão Trung Quốc chưa được bao lâu, mức độ đảm bảo dưỡng lão lại nâng cao nhanh chóng, nguồn vốn trong tài khoản tính toán tổng thể xã hội không đủ để chi trả toàn bộ tiền dưỡng lão của số người cao tuổi hiện có, do vậy trong quá trình vận hành thực tế, quỹ tài khoản cá nhân trong quỹ bảo hiểm dưỡng lão được sử dụng phổ biến để lấp chỗ trống của tài khoản tính toán tổng thể xã hội, do vậy đã hình thành con số khống tài khoản cá nhân. Trước việc này, Ông Chử Phúc Linh giải thích:

"Thế nào là con số khống? Con số khống không có nghĩa là không có tiền. Chế độ dưỡng lão cơ bản của chúng tôi là mô hình kết hợp giữa tài khoản tính toán tổng thể xã hội với tài khoản cá nhân. Tính toán tổng thể xã hội chính là góp vốn trước và chi trả ngay, tức năm ấy đóng thì năm nào phát. Tài khoản cá nhân là tích lũy từng bước, tích lũy đến lúc lao động đến tuổi về hưu rồi mới lĩnh khoản tiền này, đây là ý nguyện ban đầu mà chúng tôi thiết kế. Nhưng do tính phức tạp trong cải cách, cũng như trong quá trình cải cách, khoản tiền chúng tôi thu và chi cùng năm có thiếu hụt. Ngoài ra, nguồn vốn cùng năm, chẳng hạn như thu ngân sách... cũng không đầy đủ, cho nên đã sử dụng khoản tiền lẽ ra phải tích lũy trong thời điểm này, dùng để chi trả cho người về hưu hiện nay, khoản lẽ ra tích lũy nhưng lại dùng để phát hưu trí, do vậy đã xuất hiện thiếu hụt".

Tại Trung Quốc, cùng với sự tăng vọt của dân số già hóa, tốc độ gia tăng số người về hưu nhanh hơn tốc độ gia tăng của số người tham gia bảo hiểm dưỡng lão, cũng như trong những năm qua liên tục nâng mức bảo đảm dưỡng lão khoảng 10%/năm, do vậy, trong tình hình tài khoản cá nhân không được bổ sung sát thực tế, sức ép thiếu hụt của quỹ dưỡng lão Trung Quốc trong tương lai sẽ ngày một tăng lên.

Lối thoát cho Quỹ dưỡng lão

Để giải quyết vấn đề con số khống tài khoản cá nhân dưỡng lão, Chính phủ Trung Quốc bắt đầu triển khai thí điểm bổ sung tài khoản cá nhân bảo hiểm dưỡng lão sát thực tế tại tỉnh Liêu Ninh từ năm 2001, Chủ nhiệm Trung tâm An sinh xã hội Thế giới Viện Khoa học xã hội Trung Quốc Trịnh Bính Văn cho biết:

"Chúng tôi bắt đầu từ năm 2001 triển khai thí điểm tại Liêu Ninh, đến nay, việc bổ sung tài khoản cá nhân sát thực tế tại 13 tỉnh, khu mới thu được 270,3 tỷ Nhân dân tệ, do diện che phủ chế độ bảo hiểm dưỡng lão cơ bản mở rộng từng năm, mức tăng con số khống của chúng tôi tăng khá nhanh".

Hiện nay, xu thế dân số già hóa Trung Quốc ngày một gia tăng, mức tăng kinh tế đi vào con đường giảm tốc mang tính kết cấu, nếu chế độ dưỡng lão hiện hành không thay đổi, con số khống tiền dưỡng lão không những tiếp tục mở rộng, còn sẽ tăng thêm gánh nặng của tài chính. Tiền dưỡng lão là tiền liên quan đến cuộc sống của người dân, làm thế nào để phòng ngừa trước những lo ngại, giải quyết vấn đề con số khống tiền dưỡng lão ngày một mở rộng?

Có chuyên gia cho rằng, giải quyết con số khống tài khoản có hai con đường cơ bản: một là tăng thêm tỷ lệ đóng quỹ dưỡng lão cá nhân, tiếp tục bổ sung tài khoản cá nhân sát thực tế, giảm bớt sức ép tương lai; hai là tăng thêm quỹ dự trữ chiến lược, nhân lúc mức tăng kinh tế cao, thu nhập tài chính nhanh, lợi nhuận tài sản nhà nước cao, để lại dự trữ đầy đủ để ứng đối thiếu hụt tương lai. Chủ tịch Hội đồng Quỹ bảo hiểm xã hôi Trung Quốc Đới Tương Long nói:

"Hiện nay thiếu hụt của chúng tôi ở hai điểm, một là tiền dưỡng lão trong tài khoản cá nhân bị tài khoản tính toán tổng thể xã hội chiếm dụng. Báo cáo lần thứ 18 Trung ương đảng đã đề xuất yêu cầu rõ ràng đối với quỹ dưỡng lão, đặc biệt là quỹ dưỡng lão viên chức nhà nước, từng bước bổ sung tài khoản cá nhân bảo hiểm dưỡng lão sát thực tế, thực hiện tính toán tổng thể toàn quốc tiền dưỡng lão cơ sở. Do vậy, tôi kiến nghị, trong thời gian tám năm, từ nay đến năm 2020 phải bổ sung tài khoản cá nhân. Hai, ứng phó thiếu hụt do dân số già hóa gây nên. Chủ yếu thông qua các doanh nghiệp nhà nước tăng cường cấp tiền, bổ sung nguồn vốn bảo hiểm xã hội nhà nước, tăng thêm dự trữ chiến lược để giải quyết. Chi tiền nhà nước phải thông qua lập pháp, thông qua chế độ, cần phải chế độ hóa".

Trong khi củng cố nền Kim Tự Pháp quỹ dưỡng lão, Trung Quốc cũng đang cố gắng xây dựng thân tháp và mũi tháp, khiến chúng phối hợp một cách chặt chẽ, cùng phát huy vai trò "dưỡng lão". Vụ trưởng Vụ nghiên cứu chính sách Bộ Nguồn nhân lực và An sinh xã hội Trung Quốc Doãnh Thành Cơ nói:

"Bước tiếp theo chúng tôi sẽ tiếp tục ấn định một số chính sách ưu đãi có lợi cho các đơn vị sử dụng lao động đặc biệt là doanh nghiệp thành lập quỹ năm cho nhân viên".

Quỹ Năm doanh nghiệp không những có thể giảm hữu hiệu sức ép và gánh nặng ngân sách bảo hiểm dưỡng lão cơ bản, cải thiện vấn đề thiếu hụt của quỹ dự trữ dưỡng lão Trung Quốc, còn có thể giúp Trung Quốc thực hiện chuyển đổi từ dưỡng lão kiểu tiết kiệm sang dưỡng lão kiểu đầu tư. Trên thực tế, một số doanh nghiệp Trung Quốc đã bắt đầu bổ sung tiền dưỡng lão cho nhân viên qua phương thức đóng quỹ Năm doanh nghiệp, Tập đoàn Công trình xây dựng Thượng Hải Trung Quốc chính là một trong những doanh nghiệp đó. Phó Phòng lao động tiền lương thuộc Trung tâm nguồn nhân lực của Tập đoàn Nghê Tân Hải nói:

"Chúng tôi cần tìm kiếm xây dựng hệ thống bảo hiểm dưỡng lão nhiều cấp độ. Xây dựng chế độ Quỹ Năm là nhằm giữ chân nhân tài trong doanh nghiệp. Doanh nghiệp là một chủ thể quan trọng của tiền dưỡng lão cũng cần phải gánh vác tương xứng một số trách nhiệm xã hội".

Hiện nay, chế độ bảo hiểm dưỡng lão cư dân thành thị và nông thôn Trung Quốc đã thực hiện che phủ toàn diện, điều này đánh dấu chế độ bảo hiểm dưỡng lão Trung Quốc bước vào giai đoạn phát triển mới, đồng thời cũng bắt đầu đối mặt với rất nhiều mâu thuẫn và thách thức với mức độ khác nhau, tiếp tục hoàn thiện xây dựng hệ thống bảo hiểm dưỡng lão xã hội Trung Quốc vẫn là nhiệm vụ hết sức quan trọng lâu dài.