Điều chỉnh tăng thuế thuốc lá có thể giảm thiểu số người hút thuốc lá không?

Nghe Online-I           Nghe Online-II

Chiều ngày 9/3, khi trả lời phỏng vấn, Bộ trưởng Bộ Y tế Trung Quốc Trần Trúc đã đề nghị tăng thuế thuốc lá để giảm số người hút thuốc. Bộ trưởng cho biết năm trước đã điều chỉnh một lần đối với thuốc lá cao cấp, lần này đề nghị tăng thuế đối với thuốc lá loại vừa và bình dân, cho rằng có thể giảm bớt lượng lớn thanh niên hút thuốc.

Trung Quốc là nước sản xuất và tiêu thụ thuốc lá lớn nhất thế giới, những năm gần đây xuất hiện nhiều hoạt động kiểm soát thuốc lá, lệnh cấm thuốc lá cũng không ngừng được ban hành, nhưng vẫn khó giảm thiểu số người hút thuốc lá. Tăng thuế thuốc lá, liệu có thực sự giảm thiểu số lượng người hút thuốc lá hay không? Xin mời các bạn đón nghe chương trình "Quan điểm 1+1" kỳ này. Hoan nghênh các bạn liên hệ với chúng tôi vào bất kỳ lúc nào, hộp thư điện tử của chúng tôi là: vie@cri.com.cn

A: LQ xin chào quý vị và các bạn, hoan nghênh quý vị và các bạn đến với tiết mục "Lăng kinh cuộc sống" trên sóng Đài Phát thanh Quốc tế Trung Quốc.

B: Sảnh Hoa xin chào quý vị và các bạn, rất hân hạnh lại gặp quý vị và các bạn trong tiết mục Lăng kính cuộc sống.

A: Đến với tiết mục "Lăng kính cuộc sống" hôm nay, ngoài Sảnh Hoa và Lệ Quyên ra còn có bạn Trung hiện là Lưu học sinh Việt Nam đang theo học Tiến sĩ ở Đại học Nhân Dân Trung Quốc.

C: Xin chào các bạn nghe đài, xin chào chị Lệ Quyên và chị Sảnh Hoa.

A: Báo cáo nghiên cứu về "Ngăn chặn thuốc lá lan tràn -- Chính phủ với việc kiểm soát thuốc lá từ góc độ kinh tế học" của Ngân hàng Thế giới công bố cho rằng, tăng 10 % thuế các sản phẩm thuốc lá, đối với các nước có thu nhập cao có thể giảm được 4% việc tổn hại do thuốc lá gây nên, còn đối với các nước có thu nhập thấp và trung bình thì có thể giảm được 8 % nguy hại do thuốc lá gây nên.

B: Vâng, nếu có thể tăng 10% giá thuốc lá thực tế trong phạm vi toàn cầu, thì sẽ có khoảng 42 triệu người hút thuốc lá cai thuốc lá, như vậy ít nhất có thể cứu được 10 triệu người thoát chết vì hút thuốc. Đánh thuế mạnh để kiểm soát hiệu quả thuốc lá, là biện pháp phổ biến nhất hiện nay trên thế giới, theo anh biện pháp này có thể kiểm soát hữu hiệu số người hút thuốc lá hay không?

C: Trên thực tế, thông qua biện pháp đánh thuế nặng vào thuốc lá để giúp mọi người bỏ thuốc lá đối với bất kỳ nước nào từ trước đến nay mà nói đều là lời nói dối chân thật. Khi ứng phó với cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2009, nhiều nước đã áp dụng tăng thuế thuốc lá. Ngày 28/7/2009, Bộ Tài chính Liên bang Nga tuyên bố, một lần nữa điều chỉnh tăng thuế thuốc lá trên cơ sở tăng thuế suất tiêu thụ sản phẩm thuốc lá vốn có. Sau khi điều chỉnh tăng thuế thuốc lá, năm 2009, nguồn thu của Bộ Tài chính Liên bang Nga đã tăng thêm 28 tỷ rúp, năm 2012 tăng thêm 10 tỷ rúp. Nhà phân tích nước này cho biết, từ tình hình nguồn thu thuế năm nay phân tích, doanh thu tài chính hơn 28 tỷ rúp có nghĩa là mức độ tăng thuế tiêu thụ thuốc lá sẽ vượt quá 30%.

A: Theo LQ được biết, Anh là nước đánh thuế thuốc lá cao nhất trên thế giới, thế nhưng trong năm 2009, nước này vẫn hai lần tăng thuế thuốc lá. Ngoài Anh ra, năm nay, các nước và khu vực như: U-crai-na, Ai-xơ-len, Thái Lan, Hy-lạp, In-đô-nê-xi-a ... đều đã đưa ra quyết định tăng thuế thuốc lá. Nhưng đúng như bạn Trung vừa nói, đối với những người nghiện thuốc lá thì có tăng thuế cũng không ảnh hưởng nhiều đến việc họ hút thuốc. Bởi vì, đã là dân nghiện thuốc lá thì họ sẽ không vì vấn đề giá cả mà từ bỏ sở thích của mình. Trung thấy có đúng không ?

C: Đúng vậy, xuất phát từ thuộc tính đặc thù của sản phẩm thuốc lá (có thể gây nghiện và khó bỏ), cộng đồng người tiêu dùng một khi đã nghiện, thì "độ trung thành" rất cao, do vậy trở thành một nhu cầu không thể thiếu được. Tăng giá thuốc lá, hầu bao của những người có tiền có thể tiếp tục theo đuổi, tăng giá đối với họ không hiệu quả; một số người thu nhập thấp mua không nổi thuốc lá đắt thì có thể bỏ loại thuốc đắt mà tìm đến loại rẻ hơn, mua loại rẻ hơn – chúng ta giả dụ chất lượng và giá cả thuốc lá đúng là tương ứng, thì thuốc lá rẻ có nghĩa là càng nhiều hàm lượng ni-cô-tin và còn sót lại các độc tố khác, đặc biệt là, tăng giá không chỉ là kiểm soát thuốc lá không hiệu quả với một bộ phận người này, mà còn có thể làm cho họ phải trả giá càng lớn cho ảnh hưởng sức khỏe.

Ngành công nghiệp thuốc lá Anh phải chịu gánh thuế nặng 80%, thuế thuốc lá cao cũng không cấm nổi người ta hút thuốc, người hút thuốc ra nước ngoài mua thuốc lá tương đối rẻ, điều này làm cho thuốc lá lậu ở nước Anh tràn lan, loại thuốc lá lậu tiêu thụ chiếm khoảng 28% trong số thuốc lá tiêu dùng ở Anh.

B: Xem ra, giảm số người hút thuốc lá đã trở thành vấn đề nan giải trên toàn cầu, sau đây chúng ta hãy cùng tìm hiểu một chút tình hình ở Trung Quốc. Số liệu cho thấy, tổng số người hút thuốc lá ở Trung Quốc đã lên tới 320 triệu người, chiếm 1 phần 3 tổng số người hút thuốc lá trên toàn cầu, con số này thậm chí còn vượt dân số Mỹ, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới lên tới 52%.

Tháng 5 năm 2009, Trung Quốc đã nâng mức thuế tổng hợp đối với mặt hàng thuốc lá, từ 40% lên tới 48,7%, tăng nguồn thu từ thuế của Chính phủ lên tới 50 tỷ Nhân dân tệ. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của Trung tâm phòng chống bệnh tật Trung Quốc về giá thuốc lá và ảnh hưởng của nói tới hành vi hút thuốc lá tại 6 thành phố trong nước từ năm 2007-2010 cho thấy, sự điều chỉnh thuế tiêu thụ ở Trung Quốc không ảnh hưởng đến số người hút thuốc lá. Theo anh, nguyên nhân khiến biện pháp tăng thuế thuốc lá không có tác dụng đối với giảm số người hút thuốc là gì?

C: Tôi cho rằng, nguyên nhân thất bại trong việc đặt ra thuế thuốc lá điều tiết số lượng người hút là, thuế thay đổi nhưng giá chưa thay đổi, điều chỉnh thuế tiêu dùng thuốc lá chưa làm tăng giá bán lẻ. Ông Thạch Kiên ở Viện Nghiên cứu thuế của Tổng cục Thuế Nhà nước Trung Quốc chỉ ra rằng: "Sau khi điều chỉnh thuế thuốc lá, Cục Quản lý độc quyền thuốc lá Nhà nước yêu cầu các công ty thuốc lá giữ nguyên ổn định giá bán buôn, việc tăng thuế thuốc lá lần này không được phản ánh trong giá bán của sản phẩm thuốc lá, mà đã được nội bộ ngành thuốc lá tiêu hóa rồi".

A: Hiện nay, việc tăng thuế thuốc lá chủ yếu đánh thuế mạnh vào khâu sản xuất và bán xỉ, không trực tiếp ảnh hưởng đến khâu bán lẻ. Hơn nữa, ngành sản xuất thuốc lá của Trung Quốc thực thi chế độ giá cả thống nhất theo quy định của nhà nước. Vì vậy, cho đến nay, thuốc lá bán lẻ vẫn không lên giá. Điều này cũng có nghĩa là, đánh thuế thuốc lá cao, chẳng qua là sự phân chia lại lợi ích giữa nhà nước với các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá mà thôi, không ảnh hưởng đến chi tiêu bình thường của dân nghiện thuốc lá. Vậy thì Trung cảm thấy Trung Quốc khó kiểm soát thuốc lá là do nguyên nhân gì ?

C: Căn nguyên là quản lý nhà nước với doanh nghiệp phân biệt không rõ ràng, chính phủ kiêm thu thuế và lợi nhuận. Không phân biệt rõ ràng quản lý nhà nước với doanh nghiệp giữa Cục Quản lý độc quyền thuốc lá và Tổng Công ty thuốc lá Trung Quốc, là nguyên nhân dẫn đến cơ chế kiểm soát thuốc lá không hiệu quả. Trong cơ chế kinh doanh độc quyền thuốc lá ở Trung Quốc hiện hành, chức năng của Tổng Công ty thuốc lá Trung Quốc là thống nhất tổ chức và sắp xếp nhiệm vụ xây dựng và kinh doanh sản xuất của ngành thuốc lá toàn quốc, nhưng Cục Quản lý độc quyền Thuốc lá Nhà nước chịu trách nhiệm quản lý tập trung đối với Tổng Công ty Thuốc lá Trung Quốc cũng như ngành thuốc lá trên cả nước. Hai việc này trong chức năng lẽ ra là cơ cấu quan hệ giữa người bị giám sát với người giám sát, nhưng lại là cùng một ê-kíp lãnh đạo, Cục trưởng Cục Quản lý độc quyền thuốc lá nhà nước đồng thời cũng là Tổng Giám đốc Tổng Công ty Thuốc lá Trung Quốc. Thành viên của Cục Quản lý độc quyền Thuốc lá Trung Quốc đồng thời cũng là nhân viên của Tổng Công ty Thuốc lá Trung Quốc.

Trong kiểu cơ chế quản lý nhà nước với doanh nghiệp hợp nhất này, các cơ quan chức năng lẽ ra phải thực hiện nghĩa vụ kiểm soát thuốc lá, bảo vệ lợi ích công cộng, đồng thời cũng cần bảo vệ lợi ích của ngành thuốc lá. Đối với các "tỉnh thuốc lá lớn" như Vân Nam, Hồ Nam, Quý Châu, v.v., mà nói, thuốc lá chính là ngành công nghiệp trụ cột của tỉnh. Ngoài ra, ngành thuốc lá Trung Quốc vì bảo vệ vị thế độc quyền, cản trở "lấy thuế kiểm soát thuốc lá" gần đây, Tổng Công ty Thuốc lá Trung Quốc lần đầu tiên công bố rộng rãi thành tích năm 2010. Bản công bố cho biết, trong năm 2010, Tổng Công ty thuốc lá lãi ròng lên tới 117,7 tỷ Nhân dân tệ, tính bình quân, mỗi ngày có thể thu được 320 triệu Nhân dân tệ, tỷ suất lợi nhuận thậm chí còn cao hơn cả Tập đoàn Dầu khí Trung Quốc. Lợi nhuận khổng lồ như vậy là do cơ chế độc quyền thuốc lá nhà nước.

B: Anh Trung phân tích rất đúng, Sảnh Hoa xin bổ sung thêm một nguyên nhân thực tế hơn: Hút thuốc đã trở thành một văn hoá, cái được gọi là văn hoá này là do thói quen trở thành bình thường. Trong quá trình hình thành văn hoá hút thuốc lá, các quan chức cũng đóng vai trò thúc đẩy không nhỏ, trong cuộc sống của họ, hầu như lúc nào cũng có điếu thuốc trên tay. Hiện nay, các quan chức Trung Quốc tham gia công tác xã hội vừa rộng vừa sâu, phong cách của họ cũng có tác động rất lớn đối với văn hoá xã hội.

C: Bạn nói rất đúng. Với lại xem xét đến "đặc sắc" tiêu dùng thuốc lá của Trung Quốc (tiêu dùng công quỹ chiếm tỷ lệ không thấp), bộ phận người hút thuốc này cực kỳ không nhạy cảm đối với giá cả, thuộc về yêu cầu không thể bỏ được, tăng giá thuốc lá sẽ không thể gây ra một tác động thực chất đáng kể đối với số lượng thuốc của họ. Thậm chí nâng cao "đẳng cấp" thuốc lá ngược lại có thể kích thích sự thích thú hút thuốc của họ, khiến cho lòng hào hứng "cảm nhận đế vương", "chân long thiên tử" của họ tăng gấp đôi. Càng đừng nói, ở một số nơi, chi tiêu thuốc lá công quỹ đã tăng lên cấp độ cao trong các văn bản, trở thành động thái chính nghĩa "hỗ trợ kinh tế địa phương".

A: Rõ ràng, như thế thì luật cấm hút thuốc lá chẳng qua chỉ là một tờ giấy trắng không hơn không kém. Hiện nay, ở Trung Quốc còn chưa có bộ luật mang tính toàn quốc về cấm hút thuốc lá ở nơi công cộng. Hiện nay, ở Trung Quốc đã có 154 thành phố ban hành quy định mang tính địa phương về cấm hút thuốc lá ở nơi công cộng, chiếm 1 nửa trong số các thành phố cấp địa khu trở lên. Ban hành quy định cấm hút thuốc lá nhẽ ra là một trong những biện pháp "cứng rắn" để kiểm soát việc cấm hút thuốc lá, thế nhưng do còn tồn tại bất cập giữa lập pháp và hành pháp, nên quy định cấm hút thuốc lá của địa phương hầu như chỉ là tờ giấy trắng. Vậy, sau đây chúng ta tạm nghỉ đôi phút cùng thưởng thức bài hát "Những năm đó" do ca sĩ nổi tiếng của Đài Loan Hồ Hạ thể hiện, đây là bài hát chủ đề trong bộ phim "Những năm đó – chúng mình cùng theo đuổi một cô gái" mới ra mắt khán giả gần đây và đã được nhiều người ưa thích, cũng mong các bạn ưa thích. Đại ý lời ca như sau:

Trận mưa rào năm xưa mình không được hưởng,

Cuộc tình năm xưa mà mình đã lỡ

Muốn ôm hôn em, ôm hôn nghị lực mình bỏ lỡ

Anh từng muốn chinh phục cả địa cầu,

Để cuối cùng nhìn lại mới hiểu được

Trên khắp thế gian đều thấy hình bóng em.

**************

B: Hoan nghênh các bạn trở lại chương trình thảo luận hôm nay. Vừa rồi, chúng ta đã nói đến rất nhiều biện pháp nhằm kiểm soát thuốc lá, nhưng thực tế hiệu quả vẫn chưa cao, vậy anh Trung có biết trên thế giới có nước nào thực hiện được mục tiêu kiểm soát thuốc lá thông qua biện pháp tăng thuế không?

C: Có một số nước trên thế giới đã đưa ra nhiều biện pháp hiệu quả so với tăng thuế thuốc lá, càng có giá trị cho chúng ta học hỏi. Ví dụ: thiết kế thẻ IC phân biệt người trưởng thành của Nhật Bản để bảo vệ người vị thành niên.

Để kiềm chế số lượng người vị thành niên hút thuốc tăng lên, bắt đầu từ tháng 3/2008, Nhật Bản áp dụng thẻ IC phân biệt người trưởng thành có tên "Taspo", ngăn chặn người vị thành niên mua được thuốc lá từ máy bán thuốc lá tự động. Ngoài các Hội Học thuật cấm thuốc lá Nhật Bản, Tổ chức học thuật thúc đẩy cấm thuốc lá có tính chất toàn quốc Nhật Bản ra, mỗi tổ chức tự trị tỉnh, huyện, xã địa phương cũng có đoàn thể cấm thuốc lá của mình, lại có thêm các đoàn thể cấm hút thuốc lá như nghề thầy thuốc, tổ chức đại học, đoàn thể công ích và tổ chức phụ nữ, hầu như hàng tuần đều có các buổi nói chuyện và thảo luận về cấm thuốc lá, đó là những hoạt động không thể đánh giá thấp đối với ảnh hưởng và thúc đẩy nếp sống lành mạnh của toàn xã hội.

A: Đây là một biện pháp rất tốt. LQ còn nhớ có một số nước Đông Nam Á còn thiết kế một số hình ảnh rất hãi hùng để nhắc nhở những người hút thuốc lá. Chẳng hạn như ở Thái Lan tất cả những nơi công cộng đều cấm hút thuốc lá, nếu ai vi phạm sẽ bị phạt 2000 bạt. Thái Lan quy định, trên hộp thuốc lá phải dành ra một nửa để in hình ảnh cảnh báo thống nhất là một lá phổi bị ám đen, một hàm răng bàn cuốc vàng khè, một thân hình gầy gò ốm yếu cắm đầy ống truyền dịch và chiếc đầu lâu đang nhả khói mù mịt. Trên hộp thuốc lá không được in lời giới thiệu thuốc lá một cách lệnh lạc, như: Thuốc lá loại nhẹ, hút dễ chịu, hàm lượng Ni-cô-tin thấp ... Xem ra làm như vậy là rất bổ ích, bởi vì nhìn những hình ảnh này khiến người ta cảm thấy rùng mình "sởn tóc gáy". Còn đối với các doanh nghiệp sản xuất thuốc lá của Trung Quốc thì lại lợi dụng sự sơ hở của pháp luật để tuyên truyền thuốc lá bằng những quảng cáo với ý nghĩa rộng qua danh nghĩa quảng cáo công ích, tài trợ ..., vì vậy hơn lúc nào hết cần phải tăng cường tuyên truyền việc "Hút thuốc có hại cho sức khỏe".

B: Vâng, đúng là như vậy, Sảnh Hoa còn nhớ có một lần đi Xin-ga-po du lịch, chỉ cần nhìn vỏ bì bao thuốc lá bán ở đây đã khiến người ta sợ phát khiếp, làm gì có gan mà mua hút nữa? Sau đây, chúng ta cùng tham khảo biện pháp của Thổ Nhĩ Kỳ nhé, Thổ Nhĩ Kỳ đã thực thi cấm hút thuốc lá tại tất cả nơi công cộng trong cả nước, phạt tiền những người vi phạm quy định. Để có thể khiến càng nhiều người nghiện hút thuốc từ bỏ thuốc lá, cơ quan hữu quan tăng cường nghiên cứu sản phẩm cai thuốc lá sau đó phát miễn phí cho người nghiện thuốc lá, mở đường dây nóng tư vấn đề cai thuốc lá 24/24 giờ; in sách tuyên truyền cai thuốc lá và phát cho người dân; in chữ và hình ảnh thể hiện một cách trực quan tác hại của thuốc lá trên vỏ bao thuốc lá; tăng cường quản lý các điểm bán thuốc lá...