Nguyên tắc cơ bản trong Dưỡng sinh và Điều trị của Y Dược Trung Hoa

Trong khi vận dụng phương pháp điều trị bằng các món ăn, cần phải căn cứ lý luận Dưỡng sinh và Điều trị của Y Dược Trung Hoa cũng như tuân thủ nguyên tắc dưỡng sinh và điều trị, bằng không, không những không đạt được mục đích dưỡng sinh, mà còn gây tổn thương nhất định đối với cơ thể con người, đúng như cuốn "Bản thảo Cầu chân" đã viết: "Dùng thực phẩm cùng nguyên lý với trị bệnh bằng thuốc, dùng thực phẩm thích hợp sẽ có lợi cho tạng phủ và có tác dụng trị bệnh, dùng thực phẩm không thích hợp sẽ gây tổn thương tới tạng phủ, rồi tăng thêm bệnh tật và dẫn đến tử vong".

Tuân thủ phối chế

Để tăng cường công hiệu và giảm thiểu tác dụng không tốt của một số thực phẩm dùng cho điều trị, phối chế sử dụng các thực phẩm công hiệu khác nhau, chính đây là quan hệ phối chế giữa các thực phẩm dùng cho điều trị trong quan niệm Dưỡng sinh và Điều trị của Y Dược Trung Hoa. Phối chế thực phẩm dùng cho điều trị bao gồm bảy trường hợp như đơn hành, tương tu, tương sử, tương úy, tương sát, tương ác và tương phản. Trong đó "tương hành" là chỉ sử dụng một vị thuốc hoặc một thực phẩm, còn sáu trường hợp khác đều liên quan tới quan hệ phối chế, đó là cơ sở hình thành thực đơn phối chế các món ăn. Quan hệ phối chế có thể chia làm hai loại lớn tức phối hợp và đối kháng, quan hệ phối hợp giữa thực phẩm dùng cho điều trị bao gồm phối chế "tương tu" và "tương sử", quan hệ đối kháng bao gồm phối chế "tương úy, tương sát, tương ác và tương phản".

Phối chế "tương tu" là chỉ phối hợp sử dụng những thực phẩm cùng loại để tăng cường công hiệu cho nhau. Ví dụ như Bách hợp hầm quả lê có công hiệu thanh phổi nhiệt và dưỡng phổi âm, Mã đề đun nước với Sứa biển có công hiệu thanh nhiệt tiêu đờm; cá Diếc và đỗ Đỏ đều có công hiệu bổ tỳ lợi thủy, trường hợp dùng chung sẽ tăng cường rất nhiều công hiệu bổ tỳ lợi thủy; quả Trám có công hiệu thanh nhiệt giải độc, mát họng, củ Cải tươi có công hiệu thanh tiết phổi nhiệt và vị nhiệt, trường hợp dùng chung với nhau có thể tăng cường rất nhiều công hiệu thanh nhiệt giải độc và mát họng.

Phối chế "tương sử" là chỉ trị bệnh bằng một thực phẩm là chính, lấy một thực phẩm khác làm phụ nhằm tăng cường công hiệu của món ăn chính. Ví dụ như rượu Ngũ gia bì, vị cay của rượu có công hiệu tán và hoạt huyết, có thể tăng cường công hiệu khử phong thấp của Ngũ gia bì; lại như kẹo Gừng, đường Đỏ trong đó có công hiệu ôn trung hòa vị, nhờ đó đã tăng cường công hiệu ôn trung tán hàn của Gừng tươi.

Phối chế "tương úy" là chỉ tác dụng không tốt của một thực phẩm dùng cho điều trị có thể giảm nhẹ hoặc loại bỏ bằng một món ăn khác, ví dụ như một số loài cá có tác dụng không tốt dẫn đến tiêu chảy và phát ban, nhưng sau khi phối chế với Gừng tươi có thể giảm nhẹ hoặc loại bỏ tác dụng xấu đó.

Phối chế "tương sát" là chỉ một thực phẩm có thể giảm nhẹ hoặc loại bỏ tác dụng không tốt của một thực phẩm khác dùng cho điều trị. Ví dụ như Tỏi có thể giảm thiểu tác dụng không tốt bởi ngưng kết tố trong huyết của thực vật Biển đậu; Gừng tươi có thể giảm nhẹ thành phần độc tố và tác dụng phụ của Bán hạ và Nam tinh sống. Trên thực tế, "tương úy" và "tương sát" là hai cách nói từ góc độ khác nhau của quan hệ phối chế.

Phối chế "tương ác" là chỉ một thực phẩm có thể giảm nhẹ công hiệu của một thực phẩm khác dùng cho điều trị. Ví dụ như củ Cải có thể làm suy yếu công hiệu của các thực phẩm bổ khí như chim Cun cút, Yến sào, Sơn dược, gà rừng v.v.

Phối chế "tương phản" là chỉ trường hợp dùng chung hai thực phẩm trong chữa trị có thể sản sinh tác dụng không tốt, hình thành sự kiêng kỵ trong phối chế. Ví dụ như phối chế thuốc kiêng "thập bát phản" và "thập cửu úy". Những điều kiêng kỵ trong phối chế thực phẩm bao gồm quả Hồng kiêng thịt Cua, khoai lang kiêng trứng gà, hành kiêng mật Ong v.v. Hiện nay, giới y học còn chưa đưa ra kết luận khoa học đối với những kinh nghiệm kiêng kỵ trong chữa trị bằng thực phẩm, còn phải tiếp tục đi sâu nghiên cứu.

Sáu trường hợp kể trên có thể khái quát thành bốn điểm trong ứng dụng phối chế: Một là có một số thực phẩm sau khi phối hợp sử dụng có thể tăng cường hiệu quả điều trị, cần phải tận dụng đầy đủ trong dưỡng sinh và điều trị; hai là có một số thực phẩm có thể xuất hiện trừng hợp đối kháng, làm suy yếu công hiệu vốn có, cần phải tránh sử dụng; ba là có một số thực phẩm có thể giảm nhẹ hoặc loại bỏ tác dụng không tốt của một số thực phẩm khác dùng cho điều trị, cần phải vận dụng hợp lý khi sử dụng; bốn là do một số thực phẩm gây tác động lẫn nhau mà sản sinh hoặc tăng cường thành phần độc tố và tác dụng phụ, đó là điều kiêng kỵ không được ứng dụng.