Phương pháp bào chế Trung Dược

Bào chế thuốc có nghĩa là lựa chọn hai vị thuốc trở lên để phối hợp sử dụng căn cứ theo nhu cầu khác nhau của bệnh tình và những đặc điểm riêng của thuốc.

Hai. Mục đích bào chế thuốc

Việc bào chế thuốc gồm rất nhiều mục đích, một là tăng thêm hiệu quả chữa trị của thuốc, hai là kiềm chế hay loại bỏ độc tố hoặc tác dụng phụ của thuốc, ba là nhằm đáp ứng nhu cầu các bệnh tình phức tạp rồi đạt mục đích chữa trị toàn diện, bốn là nhằm mở rộng phạm vi thích ứng của thuốc.

Ba. Nội dung bào chế

1. Hàm ý về "thất tình"của Trung Dược

Theo tổng kết của người thời xưa,việc ứng dụng một vị thuốc cùng mối quan hệ bào chế giữa các vị thuốc bao gồm 7 hàm ý, cũng gọi là "thất tình". Đó là đơn hành, tương tu, tương sử, tương úy, tương sát, tương ác và tương phản.

2. Hàm ý của "thất tình" trong Trung Dược

--Đơn hành: Sử dụng một vị thuốc để chữa trị một thứ bệnh đơn nhất nào đó.

--Tương tu: Phối hợp ứng dụng hai vị thuốc với tính năng và công hiệu gần giống nhau để tăng cường công hiệu thuốc vốn có. (quan hệ bào chế để nâng cao công hiệu)

--Tương sử: Phối hợp ứng dụng những vị thuốc có một số tính chất chung nào đó cả về tính năng lẫn công hiệu, hoặc dùng chung những vị thuốc tuy tính năng và công hiệu khác nhau nhưng mục đích chữa trị như nhau, trường hợp lấy một vị thuốc làm chính, vị thuốc khác làm phụ thì có thể nâng cao hiệu quả chữa trị của vị thuốc chính. ( quan hệ bào chế để nâng cao công hiệu)

--Tương úy: Độc tố hoặc tác dụng phụ của một vị thuốc có thể hạ thấp hoặc loại bỏ bởi một vị thuốc khác. (quan hệ bào chế để giảm thiểu độc tố)

--Tương sát: Một vị thuốc có thể giảm thiểu thậm chí loại bỏ độc tố hoặc tác dụng phụ của một vị thuốc khác. (quan hệ bào chế để giảm thiểu độc tố) --Tương ác: Dùng chung hai vị thuốc, một vị thuốc có thể hạ thấp thậm chí mất hết công hiệu vốn có của một vị thuốc khác. (quan hệ bào chế kiêng kỵ)

--Tương phản: Dùng chung hai vị thuốc có thể sản sinh hoặc tăng cường độc tố và tác dụng phụ một cách nghiêm trọng của thuốc.( quan hệ bào chế kiêng kỵ)

Bốn. Nguyên tắc bào chế và dùng thuốc

Việc bào chế thuốc cần phải tuân thủ ba nguyên tắc chủ yếu sau đây:

1. Bào chế theo quan hệ tương tu và tương sử có thể đóng vai trò hiệp đồng với nhau, nâng cao công hiệu của thuốc, đây là phương pháp bào chế thuốc hay dùng trong lâm sàng.

2. Bào chế theo quan hệ tương úy và tương sát có thể giảm bớt hoặc loại bỏ độc tố và tác dụng phụ của thuốc, nhằm đảm bảo an toàn dùng thuốc, đây là phương pháp bào chế trong khi sử dụng những vị thuốc chứa độc tố mạnh và sản sinh tác dụng phụ lớn, biện pháp này cũng có thể áp dụng trong việc bào chế Trung Dược chứa độc tố cũng như dùng để giải độc.

3. Tương ác: Loại bỏ hoặc giảm bớt công hiệu của một trong các vị thuốc, ngược lại thì khiến các vị thuốc tác động lẫn nhau, qua đó sản sinh phản ứng độc tố hoặc gây tác dụng phụ nghiêm trọng hơn, cho nên quan hệ tương ác và tương phản đều là điều kiêng kỵ trong bào chế thuốc.

Năm. Phương pháp bào chế "dược đôi" (giữa hai vị thuốc)

Theo tập quán người ta hay phối hợp sử dụng hai vị thuốc để phát huy tác dụng hiệp đồng lẫn nhau, tăng cường công hiệu của thuốc cũng như loại bỏ độc tố và tác dụng phụ của thuốc đạt mục đích lấy hơn bù kém cũng như phát huy tác dụng mới khác với công hiệu vốn có của thuốc, những kinh nghiệm bào chế đó được gọi là "dược đôi" hoặc là "đôi dược" . Ví dụ như Quế Chi bào chế với Thược Dược có tác dụng điều hòa, Sài Hồ bào chế với Hoàng Cầm có công hiệu hòa giải, bớt dương, giảm sốt, Chỉ Thực bào chế với Bạch Thuật có công hiệu chữa trị chứng không tiêu, bồi bổ, gừng khô bào chế với Ngũ Vị Tử có thể tuyên giảm khí phổi, Hoàng Liên bào chế với gừng khô có thể điều hòa hàn nhiệt, Hoàng Kỳ bào chế với Đương Quy có lợi cho âm dương, đạt mục đích bổ khí và bổ máu v.v, phương pháp sử dụng những "đôi dược" đó đều là kinh nghiệm do người thời xưa tổng kết trong bào chế thuốc, nói lên sự phát triển của việc bào chế Trung Dược, những "đôi dược" đó đã trở thành thành phần chủ yếu trong rất nhiều bài thuốc tổng hợp.