Tứ hợp viện-Một hình thức kiến trúc truyền thống của dân tộc Hán Trung Quốc(I)

Giới thiệu tóm tắt về Tứ hợp viện

Tứ hợp viện còn được gọi là Tứ hợp phòng, là một hình thức kiến trúc tổ hợp của nhà dân vùng Hoa Bắc Trung Quốc, với bố cục là xây nhà bao quanh một sân vườn theo bốn hướng Đông Tây Nam Bắc, thông thường gồm có nhà chính tọa Bắc hướng Nam, nhà ngang hai hướng Đông - Tây và nhà đối diện với nhà chính, nhà bốn phía bao quanh sân vườn ở giữa, cho nên được gọi là Tứ hợp viện.

Tứ hợp viện là khuôn viên hình vuông hoặc hình chữ nhật, tức là 3 tòa kiến trúc gồm nhà chính và nhà ngang hướng Đông- hướng Tây được khép kín bằng dãy nhà có cửa ở phía trước. Tứ hợp viện hình chữ "Khẩu" (口) được gọi là Nhị tiến Nhất viện; Tứ hợp viện hình chữ "Nhật" (日) được gọi là Tam tiến Nhị viện; Tứ hợp viện hình chữ "mục"(目) được gọi là Tứ tiến Tam viện. Nói chung, trong một sân vườn, nhất tiến là dãy nhà có cửa ra vào, nhị tiến là sảnh, tam tiến hoặc sau tam tiến là phòng ngủ hoặc nhà trong, tức không gian hoạt động của phụ nữ và gia quyến, người thường không được tùy tiện bước vào. Tứ hợp viện bao gồm rất nhiều kiểu ở các địa phương, nhưng tiêu biểu nhất là Tứ hợp viện của Bắc Kinh.

Bố cục quy hoạch trong kiến trúc của Tứ hợp viện có những đặc thù cơ bản với khuôn viên nằm trên trục Nam Bắc, được bố trí đối xứng và khép kín độc lập, hình thành hệ thống mạng lưới xã hội lấy sân vườn gia đình làm trung tâm, hàng xóm láng giềng làm chủ chốt, khu vực chung cư làm mặt bằng, đồng thời cũng hình thành môi trường cư trú phù hợp tâm lý của con người, duy trì văn hóa truyền thống và quan hệ hàng xóm hài hòa. Xét về bố cục bên ngoài, Tứ hợp viện chú trọng đối xứng, phân biệt trong ngoài, tôn ty trật tự, tự thành thiên địa. Xét về tinh thần cơ bản của kiến trúc, Tứ hợp viện theo đuổi sự an nhàn yên tĩnh, thanh bình thoải mái, ôm ấp đất mẹ và tận hưởng niềm vui cá nhân. Sống trong một khuôn viên Tứ hợp viện thanh bình ấm áp có lợi cho dưỡng khí, an thân lập mệnh, khiến cuộc sống và tinh thần có được điểm tựa.

Tứ hợp viện không những là nghệ thuật bắt nguồn từ thực tiễn đời sống, mà còn là con đẻ của sự cần cù và trí thông minh của tổ tiên người Trung Quốc, là kết tinh tài tình nghệ thuật của biết bao thế hệ con cháu Hoa Hạ, Tứ hợp viện ghi chép lịch sử lâu đời của dân tộc Trung Hoa, gửi gắm tình cảm dân tộc mặn nồng của con cháu Viêm-Hoàng, là di sản có bề dày lịch sử văn hóa của dân tộc Trung Hoa.

 Lịch sử Tứ hợp viện

Trung Quốc đã có Tứ hợp viện hoàn chỉnh ngay từ thời Tây Chu cách đây hơn 3000 năm. Bước sang đời Hán, kiến trúc Tứ hợp viện đã có bước phát triển mới và chịu ảnh hưởng của thuyết phong thủy, từ chọn địa điểm đến bố cục xây dựng Tứ hợp viện, đã có cả một cẩm nang về âm dương ngũ hành. Tứ hợp viện của đời Đường đã kế thừa truyền thống của đời Đông Hán, Tây Hán và truyền sang đời Tống và đời Nguyên, với bố cục là trước hẹp, sau rộng. Đến đời Nguyên, Tứ hợp viện ngày càng chín muồi, chính Tứ hợp viện truyền thống của Bắc Kinh đã được xây dựng một cách quy mô trong thời kỳ này. Bước sang đời Minh-Thanh, đã hình thành Tứ hợp viện Bắc Kinh độc đáo, mà Tứ hợp viện của đời Thanh càng cầu kỳ hơn so với Tứ hợp viện đời Minh. Cho đến nay, dọc hai bên đường từ Đông Đơn đến Ung Hòa Cung, từ ngõ Nam La Cổ đến ngõ Bắc La Cổ, từ Tây Đơn đến Tân Nhai Khẩu Bắc Kinh vẫn bảo tồn được một số Tứ hợp viện khá cầu kỳ.

Bố cục của sân vườn Tứ hợp viện

Tứ hợp viện chính thống là nhà ở của một gia đình, bố cục mặt bằng có lớn có nhỏ. Chủ nhân có thể căn cứ diện tích và số lượng thành viên gia đình để quy hoạch xây dựng, Tứ hợp viện nhỏ chỉ có Nhị tiến Nhất viện, Tứ hợp viện lớn có thể là Tam tiến Nhị viện hoặc Tứ tiến Tam viện, ngoài ra còn có thể xây dựng song song hai Tứ hợp viện kết nối thành một khối. Tứ hợp viện nhỏ gồm 13 gian phòng; Tứ hợp viện Nhị tiến Nhất viện hoặc Tam tiến Nhị viện có thể gồm 25 đến 40 gian phòng. Bức tường sau của nhà ngang phía Đông và phía Tây được làm tường bao, góc nhà còn xây thêm tường ngạch. Tứ hợp viện lớn được bao bọc trong bức tường rất cao, không mở cửa sổ, thể hiện sự kín đáo. Xét về tạo hình, rất nhiều vương phủ và chùa chiền đều thiết kế và xây dựng theo bố cục của Tứ hợp viện.