Vài nét về y dược dân tộc Uây-ua

Y học cổ truyền của dân tộc Uây-ua, Tân Cương, Trung Quốc là hệ thống lý luận có lịch sử lâu đời và khá hoàn chỉnh, là một phần quan trọng trong y dược học Trung Quốc. Khu vực Tân Cương thời xa xưa thuộc phạm vi khu vực miền Tây Trung Quốc. Thời kỳ Tây Hán năm 206-25 công nguyên, "con đường tơ lụa " chạy xuyên qua khu vực miền Tây, xúc tiến sự phát triển thương mại và giao lưu văn hóa, y dược Phương Đông và Phương Tây lần lượt hội tụ tại Tân Cương-nội địa của Trung Á, nhờ đó đã thúc đẩy sự nghiệp y dược dân tộc địa phương phát triển. Trên cơ sở tích lũy và phát triển y học của dân tộc mình, ngành y dược Uây-ua đã hấp thụ tinh hoa của nền văn hóa y dược thuộc các khu vực và dân tộc khác nhau ở Phương Đông và Phương Tây, hình thành hệ thống y học cổ truyền đậm đà mầu sắc dân tộc Uây-ua.

"Bản thảo sửa đổi", văn hiến chính thức do đời Đường ban hành đã ghi chép hơn 100 loại thuốc do Tân Cương sản xuất, đó chính là thành quả thực tiễn của cha ông dân tộc Uây-ua. Ngay từ thời Cao Xương Hồi Cốt (Tây Châu Hồi Cốt), dân tộc Uây-ua đã có sách y chữ Hồi Cốt, trong đó có đơn thuốc điều trị dùng trong nội khoa, ngoại khoa, nhãn khoa, khoa ngoài da, phụ khoa, và sản khoa, đồng thời giới thiệu cả liệu pháp chữa bệnh bằng thực phẩm. Trong thời kỳ Vương triều Kalahan (Vương triều Bắc Hán). Y gia nổi tiếng Yimamuding Kashigeli nắm được kỹ thuật phẫu thuật đã hoàn thành cuốn "Giải thích pháp quy y tế" , tuy nguyên tác bị mất, song, phương pháp cơ bản về trị bệnh của y gia này vẫn được kế thừa. Thời đó, một số trường học còn đào tạo nhân tài chuyên ngành y. Đời Nguyên, nhà phiên dịch An Tạng của dân tộc Uây-ua đã dịch các tác phẩm y học như: "Nan kinh", "Bản thảo Cương mục" v.v sang tiếng Uây-ua, giới thiệu với dân tộc Uây-ua thành tựu y học của dân tộc Hán. Trong khi đó, dân tộc Hán cũng đã thu hút một số phương pháp điều trị độc đáo của dân tộc Uây-ua.

Lý luận cơ bản của y học dân tộc Uây-ua

Y học dân tộc Uây-ua lấy "Học thuyết bốn chất lớn" tiêu biểu là "thổ, thủy, hỏa, không khí" và "Học thuyết tứ tân dịch cơ thể" gồm "huyết tân, đờm tân, đản tân, hắc đản tân" làm lý luận cơ bản, giải thích quan hệ giữa con người với môi trường thiên nhiên, sáng lập phương pháp chẩn đoán và điều trị trọn bộ.

Phương pháp chữa trị của ngành y Uây-ua

Phương pháp chẩn đoán bệnh trong y học Uây-ua coi trọng bắt mạch, xem và hỏi bệnh. Điều trị bệnh nội khoa thông qua uống thuốc là chính, thường dùng thuốc dạng silô và dạng cao, cùng hơn chục phương pháp điều trị như: Thuốc hun, thuốc ngồi, chích máu, chờm túi nóng, giác lửa, điều trị bằng ăn uống v.v, tỷ lệ khỏi bệnh khá cao trong điều trị hàng chục loại bệnh như: Bệnh tim, bệnh gan, mật, dạ dày, sỏi, kiết lỵ, tâm thần, lang ben...Phương pháp chữa trị bệnh ngoài da bao gồm: Uống thuốc, đắp thuốc, thuốc hun nướng, thắt buộc, phẫu thuật thường v.v. Tại Tu-lu-phan, còn có phương pháp điều trị bằng cát, người bệnh lần lượt vùi một phần cơ thể trong cát nóng với các tư thế nằm, quỳ hoặc ngồi. Phương pháp điều trị này thu được hiệu quả nổi bật trong điều trị các chứng như: Viêm khớp, đau lưng vùng eo, đau đùi mãn tính, đau thần kinh tọa, viêm ống mạch v.v. Về mặt dùng thuốc, sự cấu thành của các bài thuốc gồm thuốc chính và thuốc phụ, thường dùng thuốc tổng hợp, tối đa dùng đến 50 vị thuốc, ít nhất cũng gồm có 7 vị thuốc, nói chung không dùng riêng một vị thuốc.

Ngành y dược dân tộc Uây-ua chiếm tỷ trọng rất lớn trong kho báu y học cổ truyền Trung Quốc, hiện nay đã có 202 loại thuốc đưa vào dược điển cấp quốc gia, trong đó có 115 loài cây dược liệu, 87 loại thuốc qua bào chế theo đơn thuốc. Cho đến nay, y dược dân tộc Uây-ua được lưu truyền rộng rãi trong dân gian Tân Cương, một trong 4 khu vực lớn có nhiều người sống trường thọ trên thế giới. Là của quý ngành y học Trung Quốc, y dược dân tộc Uây-ua được ra đời trên núi tuyết, sa mạc, thảo nguyên và ốc đảo, nay đang tỏa sáng rực rỡ và độc đáo .

Tập quán dùng thuốc của ngành y dược Uây-ua

Theo điều tra, toàn Khu tự trị dân tộc Uây-ua tổng cộng có hơn 600 loại thuốc Uây-ua, khoảng 360 loại thuốc thường dùng, trong đó thuốc bản xứ khoảng 160 loại, chiếm 27% chủng loại thuốc của dân tộc Uây-ua .

Trong các loại thuốc Uây-ua , thường thấy thuốc có mùi hương thơm như Xạ Hương , Long Diên Hương, Hải Ly Hương , Đinh Hương , Đậu Khấu v.v , ngoài ra còn hay dùng các cây thuốc chứa thành phần độc tố như: Mã Tiền Tử, Man-đô-la, Thiên Tiên Tử v.v .