Y dược dân tộc Tạng độc đáo

Tạng y là một phần quan trọng trong y dược truyền thống của Trung Quốc, là y học cổ truyền được sáng tạo và phát triển trong thực tiễn y tế lâu dài của các dân tộc thiểu số lấy dân tộc Tạng là chính, chủ yếu lưu hành tại những khu vực đồng bào Tạng tập trung cư trú, trong đó kể cả các tỉnh và khu tự trị như Tây Tạng, Thanh Hải, Tứ Xuyên, Cam Túc v.v ; ngoài ra, Tạng Y cũng khá thịnh hành tại các nước Nam Á như Ấn Độ, Nê-pan v.v .

Y học Tạng bắt nguồn từ cao nguyên Thanh Tạng, có đặc sắc rõ nét về dân tộc, xã hội và môi trường thiên nhiên. Cao nguyên Thanh Tạng là xứ lạnh, giao thông bất tiện, cho nên lâu nay y học Tạng vẫn giữ được những nét vốn có. Thí dụ như các loại động thực vật trên cao nguyên Thanh Tạng nói chung tương đối hiếm, cho nên đa số Tạng Dược được bào chế từ động thực vật chống rét sinh sống trong môi trường thiếu ô-xi trên núi cao .

Tại Tây Tạng, do tư tưởng phật giáo đã thâm nhập vào các mặt của xã hội, trở thành sức mạnh tinh thần to lớn có vị thế chi phối, chính vì thế y học Tạng đã đậm đà đặc sắc phật giáo Tây Tạng ngay từ thời kỳ đầu .

Lý luận cơ bản của y dược Tạng

Qua thực tiễn sản xuất, đời sống và điều trị trong thời gian dài, y học Tạng đã từng bước hình thành hệ thống lý luận độc đáo.

Lý luận y học Tạng cho rằng, trong cơ thể con người tồn tại ba nhân tố lớn, đó là "Long ", "Xích Ba" và "Bồi Căn"; bảy cơ sở vật chất, có nghĩa là ăn uống tinh vi, máu, thịt, mỡ, xương, xương tủy, tinh ; ba chất thải là nước tiểu, phân và mồ hôi . Ba nhân tố lớn chi phối sự vận động và biến đổi của bảy cơ sở vật chất và ba chất thải. Trong điều kiện sinh lý bình thường, ba nhân tố nói trên phụ thuộc vào nhau, chế ước lẫn nhau , duy trì sự phối hợp và cân bằng cho nhau , khi bất cứ một trong ba nhân tố nói trên hoặc các nhân tố xuất hiện tình hình thịnh vượng và suy yếu bởi nguyên nhân nào đó, thì sẽ mắc bệnh Long, bệnh Xích Ba và bệnh Bồi Căn, cần phải áp dụng liệu pháp điều chỉnh đối với ba nhân tố đó, khiến chúng khôi phục trạng thái nhịp nhàng với nhau .

Trong đó, "Long " là nguồn động lực duy trì hoạt động sinh lý của cơ thể con người, nó có tính chất gần giống như phong và khí trong Trung y của dân tộc Hán, song hàm ý của nó rộng hơn so với phong và khí trong Trung y ; "Xích Ba" dịch sang tiếng Hán có nghĩa là mật hoặc lửa, mang tính chất "nhiệt " trong Trung y, chức năng chủ yếu là sản xuất năng lượng nhiệt, duy trì nhiệt độ cơ thể, tăng cường chức năng của dạ dày, khiến nước da hồng hào, đủ can đảm, sản sinh trí tuệ v.v ; "Bồi căn " dịch sang tiếng Hán là nước bọt hoặc nước, tương đương với nước bọt trong Trung y, nhưng hàm ý rộng rãi hơn, có mối quan hệ chặt chẽ với nước bọt, các chất nhờn và chất nước tiết ra từ cơ thể con người .

Về cơ lý phát bệnh, Tạng y cho rằng nói đến cùng là vì ba nhân tố nói trên mất cân bằng và nhịp nhàng gây nên, khiến nguyên khí của cơ thể bị phương hại và đe dọa tới sức khỏe . Vì vậy, mục đích chữa trị là nhằm điều chỉnh sự dư thừa và suy yếu của ba nhân tố lớn, khiến ba nhân tố đó trở lại nhịp nhàng với nhau .

Giải phẫu cơ thể và sinh lý cơ thể

Do tập quán dân tộc và quan hệ tập tục, Tạng y có sự hiểu biết khá sâu sắc đối với giải phẫu cơ thể và sinh lý cơ thể . Đối với các bộ phận trong cơ thể, Tạng y cũng cho rằng có lục phủ ngũ tạng. Ngũ Tạng là chỉ tim, gan, tỳ, phổi và thận, lục phủ có nghĩa là đại tràng , ruột , dạ dày , bàng quang, túi mật và tam mẫu hưu. Tạng y ví chức năng sinh lý của các phủ tạng bằng các hình tượng như : Tim là quốc vương, ngồi trên ngai vàng , nằm giữa lồng ngực cơ thể con người ; phổi giống như đại thần hoạc thái tử, quây quần bên quân tử, gan và tỳ như là vợ cả vợ lẽ và cung phi của quân vương, ở phía dưới quân vương , song quan hệ hết sức mật thiết ; thận chẳng khác gì là rường cột của ngôi nhà , cho nên không có thận thì cơ thể khó mà trở thành một tòa lầu .

Qua đó có thể thấy, Tạng y thời cổ có sự nhận thức tương đối khoa học đối với cơ thể con người .