Tăng tuổi nghỉ hưu--thăm dò cải cách chế độ dưỡng lão ở Trung Quốc

Theo "Luật Bảo đảm quyền lợi của người cao tuổi Trung Quốc" mới sửa đổi, Tết Trùng Dương vừa qua là "ngày Tết Người cao tuổi" đầu tiên của Trung Quốc theo luật định. Sở dĩ thiết lập ngày tết này, là xuất phát từ hiện thực bước vào xã hội dân số già hóa ở Trung Quốc, kêu gọi toàn xã hội quan tâm vấn đề của người cao tuổi, trong đó có dưỡng lão.

Trung Quốc là nước duy nhất trên thế giới có dân số già hóa vượt 100 triệu người, hiện nay 1/4 người cao tuổi trên thế giới tập trung tại Trung Quốc. Những năm qua, chế độ bảo hiểm dưỡng lão cơ bản ở thành thị và nông thôn Trung Quốc đang được không ngừng hoàn thiện, số người tham gia bảo hiểm tăng dần từng năm. Tính đến cuối tháng 9 năm nay, số người tham gia bảo hiểm xã hội dưỡng lão dành cho người dân thành thị và nông thôn ở Trung Quốc lên tới 787 triệu người, đã cơ bản hình thành hệ thống bảo hiểm xã hội dưỡng lão che phủ thành thị và nông thôn.

Cùng với sự già hóa dân số ở Trung Quốc ngày càng nổi cộm, tốc độ tăng trưởng của số người nghỉ hưu nhanh hơn sự tăng trưởng của số người tham gia bảo hiểm dưỡng lão, Trung Quốc đứng trước sức ép thanh toán bảo hiểm dưỡng lão ngày càng lớn.

Cuối năm ngoái, Trung tâm Nghiên cứu bảo hiểm xã hội thế giới Viện Khoa học-xã hội Trung Quốc ra báo cáo cho thấy, năm 2011, con số khống của tài khoản cá nhân bảo hiểm dưỡng lão cơ sở thành thị Trung Quốc năm 2011 đã đột phá 2000 tỷ nhân dân tệ, tiền dưỡng lão của một nửa số tỉnh và khu tự trị cả nước thu không đủ chi. Tạp chí "Tài chính kinh tế Trung Quốc" đăng báo cáo nghiên cứu mới nhất cho thấy, năm 2013, quỹ dưỡng lão Trung Quốc sẽ thiếu hụt 18,3 nghìn tỷ Nhân dân tệ.

Ngân hàng Thế giới dự tính, nếu không thay đổi chế độ và mô hình dưỡng lão hiện nay, đến năm 2075, con số khống của quỹ dưỡng lão Trung Quốc có thể lên đến 9.150 tỷ Nhân dân tệ.

Nhằm ứng phó vấn đề dân số già hóa, Trung Quốc đang tích cực tìm kiếm "đơn thuốc". Cuộc hội thảo về xây dựng thượng tầng chế độ bảo hiểm dưỡng lão thu hút sự quan tâm của mọi người đã khép lại vào ngày 16/10. Bộ Nguồn nhân lực và Bảo đảm xã hội Trung Quốc đã mời nhiều đoàn chuyên gia đến từ Viện Khoa học-xã hội, Đại học Nhân Dân, Đại học Thanh Hoa Trung Quốc v.v tham gia xây dựng nhiều phương án cải cách dự bị, các phương án đều đi đến nhận thức chung bước đầu trong vấn đề "tăng tuổi nghỉ hưu mang tính đối tượng".

Nghiên cứu cho rằng, Trung Quốc hiện đã có đủ điều kiện khách quan thi hành tăng tuổi nghỉ hưu ở một chừng mực nhất định: Một mặt, Trung Quốc đã đến điểm rẽ giảm dân số lao động, tổng dân số lao động ở Trung Quốc năm 2012 là 937 triệu người, giảm 3 triệu 450 nghìn người so với năm trước; Hai là, những năm qua, tuổi thọ dự báo bình quân của người dân Trung Quốc nâng cao rất nhiều; điều then chốt là, mặc dù mức độ già hóa dân số ở Trung Quốc hiện nay không cao, nhưng vấn đề thiếu hụt quỹ dưỡng lão lại hết sức nghiêm trọng. Việc tăng tuổi nghỉ hưu cho dù không phải là cách duy nhất để giải quyết sự thiếu hụt quỹ dưỡng lão, nhưng thật sự là một trong những biện pháp hiệu quả.

Nguồn tin vừa được tung ra đã lập tức gây phản ứng mạnh mẽ trong dân chúng. Điều tra cho thấy, có 94,5% người được hỏi trả lời rõ ràng phản đối tăng tuổi nghỉ hưu. Cũng có quan điểm cho rằng, tình hình việc làm ở Trung Quốc hiện nay nhìn chung có xu hướng gay cấn, việc tăng tuổi nghỉ hưu chắc chắn sẽ chiếm mất việc làm, làm trầm trọng thêm tình hình việc làm hiện nay. Theo tính toán một cách bảo thủ, Trung Quốc hàng năm tăng khoảng 24 triệu đến 25 triệu người tìm việc làm, theo tình hình tăng trưởng GDP, hàng năm có thể giải quyết khoảng 20 triệu cương vị việc làm. Cũng có nghĩa là, cho dù theo chế độ nghỉ hưu hiện hành, hàng năm cũng có 4 đến 5 triệu người không tìm được việc làm, nếu tăng tuổi nghỉ hưu, tình trạng thất nghiệp trong giới trẻ sẽ càng nghiêm trọng. Thế nhưng, cũng có người dân cho rằng, có thể thi hành tuổi nghi hưu mang tính đối tượng, để những người trong các ngành nghề khác nhau tự do lựa chọn.

Dù ủng hộ hay phản đối, Trung Quốc có thể sẽ mở màn việc tăng tuổi nghỉ hưu. Trước mắt, sự thật đặt ra Trung Quốc là, số người cao tuổi Trung Quốc từ 60 tuổi trở lên sẽ vượt quá 200 triệu, chiếm gần 14% tổng dân số, nếu tiếp tục thực thi độ tuổi nghỉ hưu 60 tuổi đối với nam, 55 tuổi đối với nữ, không còn nghi ngờ gì nữa sẽ khiến thế hệ sau đứng trước sức ép dưỡng lão nặng nề hơn. Về điều này, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bảo hiểm xã hội thế giới Viện Khoa học-xã hội Trung Quốc Trịnh Bỉnh Văn cho biết, việc tăng tuổi nghi hưu là xu hướng chung. Ông cho biết, việc tăng tuổi nghỉ hưu là một biện pháp của tất cả các nước trên thế giới nhằm ứng phó dân số già hóa, tăng cường năng lực thanh toán của quỹ dưỡng lão, đây là một biện pháp của cả thế giới, hơn nữa cũng là một thông lệ.

Xét từ phạm vi thế giới, sau khi kết thúc Thế chiến thứ 2 vào năm 1945, nhiều nước đều tiến hành cải cách tăng tuổi nghỉ hưu. Độ tuổi nghỉ hưu theo luật định của Đức là 65 tuổi, luật pháp Hy Lạp quy định nam 65 tuổi, nữ 60 tuổi nghỉ hưu, Anh dự định nâng tuổi nghỉ hưu của các công nhân viên chức nữ lên đến 65 tuổi, bằng tuổi nghỉ hưu của nam từ tháng 4/2016 đến tháng 11/2018. Nhật Bản đã dần dần thúc đẩy cải cách chính sách 60 tuổi nghỉ hưu đã được thực thi nhiều năm sang 65 tuổi kể từ năm 2001.

Tham khảo kinh nghiệm tăng tuổi nghỉ hưu của các nước phát triển, giáo sư Học viện Quản lý công cộng Đại học Thanh Hoa, Trung Quốc Dương Yến Tuy cho rằng, lần này Trung Quốc đề xuất tăng tuổi nghỉ hưu mang tính đối tượng, nhất định phải chuẩn bị tốt về mặt chính sách về "tính đối tượng", cần trước tiên xây dựng một loạt chính sách đồng bộ, khuyến khích người dân tự nguyện lựa chọn có tăng tuổi nghỉ hưu hay không.

Giám đốc Viện Nghiên cứu quan hệ lao động Đại học Nhân dân Trung Quốc Thường Khải kiến nghị, Trung Quốc nếu thi hành tăng tuổi nghỉ hưu mang tính đối tượng, thì cần phải xem xét việc tận khả năng chiếu cố lợi ích của cộng đồng xã hội khác nhau. Chẳng hạn như, đối với độ tuổi nghỉ hưu của một số quan chức, công chức cần phải hạn chế nghiêm ngặt. Nếu muốn tận dụng nhiều hơn các nguồn nhân lực, nhất là phát huy sở trưởng của một số nhân viên kỹ thuật chuyên ngành, thì việc thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu trong những người này là tương đối dễ. Nhưng đối với công nhân mà nói, nhất là một số công nhân lao động chân tay nặng, nếu nhất luật nâng tuổi nghỉ hưu lên 65 tuổi thì không thích hợp.

Có chuyên gia phân tích rằng, trong tình hình hiện nay, cứ nâng tuổi nghỉ hưu lên một tuổi, thì quỹ dưỡng lão có thể tăng 4 tỷ Nhân dân tệ, giảm chi 16 tỷ Nhân dân tệ, làm giảm con số thiếu hụt 20 tỷ Nhân dân tệ. Việc tăng tuổi nghỉ hưu mang tính đối tượng, kéo dài thời gian mua bảo hiểm dưỡng lão, là thông lệ quốc tế để giải quyết khó khăn của việc dưỡng lão, nhưng cần có cơ chế khuyến khích và tự chủ lựa chọn chính xác. Ngoài ra, chính sách nghỉ hưu không phải là chính sách giải quyết tận gốc, mà cần phải lấy việc cải cách sâu sắc phương án huy động vốn và đầu tư vận hành hệ thống bảo đảm xã hội của Trung Quốc làm nền tảng.