Vài nét về chứng đột quỵ não

Đột quỵ não gọi theo dân dã còn được gọi là trúng phong, là chứng bệnh gây đe dọa và tổn thương nghiêm trọng đối với tính mạng và sức khỏe của loài người. Hiện nay, chứng đột quỵ não đã trở thành nguyên nhân dẫn đến tử vong cao nhất tại Trung Quốc, tỷ lệ phát bệnh nhiều gấp 4-6 lần so với nguyên nhân gây tử vong do nhồi máu cơ tim, 30% bệnh nhân tử vong ngay trong lần đầu tiên phát bệnh. Vậy, nguyên nhân gì có thể dẫn đến đột quỵ não? Làm thế nào mới có thể chẩn đoán khoa học và đề phòng có hiệu quả? Giáo sư Tất Tề, bác sĩ chủ nhiệm Khoa nội Thần kinh Bệnh viện An Trinh Bắc Kinh thuộc Trường Đại học Y khoa Thủ Đô cho biết:

Dữ liệu mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới cho biết, bình quân cứ 6 giây thì trên thế giới sẽ có 1 người mắc chứng đột quỵ não, trong đó phần lớn người bệnh bị tàn tật bởi mắc bệnh này, ví dụ như liệt nửa người, cấm khẩu, mắt mù v.v. Nguyên nhân chứng đột quỵ não gây tử vong thường gặp nhất trên toàn cầu đứng nhì chỉ xếp sau bệnh tim. Hàng năm trên thế giới có 15 triệu người phát bệnh đột quỵ não, trong đó có 5 triệu người tử vong, 5 triệu người để lại chứng tàn tật suốt đời, trút thêm gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội.

Bị tàn tật kinh niên bởi chứng đột quỵ não gây nên là gánh nặng chủ yếu. Khoảng 1/3 người duy trì sự sống sẽ xuất hiện chứng khuyết tật chức năng sau một năm đột quỵ não, chứng đột quỵ não là nguyên nhân dẫn đến chứng khuyết tật thần kinh thường gặp nhất ở các nước phát triển, cũng là nguyên nhân quan trọng thứ hai dẫn đến bệnh lú lẫn.

Giáo sư Tất Tề cho biết, đại não là một cơ quan hết sức phức tạp, có thể điều khiển chức năng các bộ phận trong cơ thể. Vì vậy, triệu chứng đột quỵ não quyết định bởi vị trí tắc nghẽn mạch máu và xuất huyết. Giới thiệu về chứng đột quỵ não, Giáo sư Tất Tề nói:

"Tên chính thức của bệnh này gọi là bệnh mạch máu não gồm hai chứng, một là do mạch máu thu hẹp, bị tắc nghẽn gọi là bệnh thiếu máu não; hai là chứng xuất huyết do các nguyên nhân được gọi là xuất huyết não. Hai triệu chứng này đều có biểu hiện thiếu máu là chính, chiếm khoảng 70-80%".

Đúng như Giáo sư Tất Tề nói, đột quỵ não thường gặp nhất là đột quỵ não thiếu máu, chủ yếu do huyết khối làm tắc nghẽn mạch máu hoặc làm giảm lưu lượng máu dẫn đến thiếu ô-xi và thiếu chất dinh dưỡng não gây nên. Một nguyên nhân khác dẫn đến đột quỵ não là đột quỵ não do xuất huyết, chủ yếu do vỡ mạch máu não dẫn đến rỉ máu trong não hoặc xung quanh não. Khối máu có thể xuất hiện ở bất cứ vị trí nào trong cơ thể, trong đó bao gồm động mạch cung cấp máu cho tim. Nếu bệnh nhân từng mắc chứng đột quỵ não, thì xác suất xảy ra đột quỵ não lần nữa sẽ cao hơn, thậm chí xảy ra bệnh tim.

Hai chứng đột quỵ não kể trên có nguyên nhân gây bệnh khác nhau. Nguyên nhân gây bệnh đột quỵ não thiếu máu là do khối huyết xơ cứng mạch máu tiềm tàng gây nên. Trong 30 ngày đầu, phần lớn những người mắc bệnh đột quỵ não tử vong do bệnh tim mạch chứ không phải do mạch máu não.

Vì vậy, đối với người bệnh có biểu hiện huyết khối bởi xơ cứng động mạch đều có rủi ro bị khuyết tật hoặc đe dọa tới sự sống. Vậy, có triệu chứng gì để có thể phát hiện sớm và điều trị sớm hay không? Giáo sư Trương Hiểu Quân cho biết:

"Một là phải tìm hiểu bệnh gì dễ gây nên đột quỵ não, ví dụ như  huyết áp cao, máu nhiễm mỡ, lượng đường trong máu cao, hút thuốc lá, uống rượu, quá cân, không tập luyện sức khỏe v.v; hai là phải tìm hiểu rõ sự biểu hiện của giai đoạn đầu, ví dụ như chân tay một bên bị tê, đuối sức, nói không rõ, chóng mặt và đột nhiên mắt  tối sầmv.v."

Cao huyết áp là rủi ro quan trọng nhất gây nên đột quỵ não, 60%-75% đột quỵ não là do chứng cao huyết áp trực tiếp gây nên. Ngoài ra, hút thuốc lá cũng là rủi ro gây nên tim mạch vành, cũng là rủi ro gây đột quỵ não. Rủi ro mắc bệnh tim mạch vành của những người bình quân mỗi ngày hút 10 điếu thuốc sẽ cao gấp 3,5 lần so với người không hút thuốc lá; những người mỗi ngày hút 20 điếu thuốc, rủi ro mắc bệnh tim mạch vành cao gấp 5,1 lần. Mức rủi ro cũng không như nhau do tuổi tác và chủng loại thuốc lá khác nhau.

Những người chân tay một bên đột nhiên bị tê, đuối sức, hôn mê bất tỉnh, xuất hiện trở ngại ngôn ngữ và trí nhớ, đi lại khó khăn, mất cân bằng, đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân v.v đều là chứng cấp tính, cần phải đi ngay bệnh viện.

Làm thế nào để rà soát được chứng đột quỵ não? Giáo sư Trương Hiểu Quân nói, kết quả điều tra trước đây cho biết 8 nguyên nhân có thể dẫn đến đột quỵ não, nhưng kết quả nghiên cứu mới nhất cho biết, 4 nhân tố nguy hiểm chính và 12 nhân tố nguy hiểm thường có thể dẫn đến đột quỵ não. Nếu như xuất hiện 2 rủi ro chính hoặc 1 rủi ro chính và trên 2 rủi ro thường đều cần phải tiến hành kiểm tra.

Bốn nhân tố rủi ro chính bao gồm: Cao huyết áp, máu nhiễm mỡ, bệnh tiểu đường và cộng đồng trên 50 tuổi. 12 nhân tố nguy hiểm như bệnh rung nhĩ, bệnh tim, ngừng thở ngắt quãng trong khi ngủ, lịch sử bệnh của gia đình, hút thuốc, uống rượu, ít vận động, thực phẩm nhiều dầu, quá cân, nam giới, xuất huyết răng lợi, răng lung lay, rụng răng, bệnh mắt thiếu máu và điếc đột ngột.

Do nhân tố gây bệnh đột quỵ não hết sức phức tạp, xác suất tử vong và tái phát rất cao, khiến người ta phải bó tay. Giáo sư Tất Tề nói: "Cần phải tiến hành kiểm soát về các mặt, trong đó bao gồm lối sống và chứng bệnh liên quan. Làm thế nào để kiểm soát huyết áp, máu nhiễm mỡ, bệnh tiểu đường, phòng bệnh dưới sự chỉ đạo của bác sĩ, nhằm kiểm soát các rủi ro một cách tối đa".

Giáo sư Tất Tề cho biết, đề phòng là điều then chốt trong điều trị chứng đột quỵ não. Bình quân mỗi năm tối thiểu kiểm tra huyết áp một lần. Cần phải kiểm soát huyết áp cao theo sự chỉ đạo của bác sĩ.

Hai là cần phải khám bác sĩ để chẩn đoán xác định liệu có bệnh rung nhĩ hay không. Trường hợp mắc bệnh rung nhĩ, bác sĩ có thể dùng đến thuốc kháng đông nhằm giảm thiểu rủi ro đột quỵ não cho người bệnh.

Ba là cai hút thuốc ngay lập tức có thể hạ thấp rủi ro đột quỵ não. Kết quả nghiên cứu chứng tỏ, mỗi ngày uống hai chén ượu có thể giảm thiểu 50% rủi ro bị mắc bệnh đột quỵ não. Nhưng nếu uống rượu trên hai chén trở lên thì rủi ro đột quỵ não sẽ tăng gấp 4 lần và dẫn đến bệnh gan và những bất trắc khác.

Bốn là giảm lượng côletxtêrôn có thể hạ thấp rủi ro đột quỵ não. Chúng ta có thể hạn chế côletxtêrôn qua ăn uống và vận động. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng có thể kiểm soát bệnh tiểu đường bằng cách thay đổi lối sống của người bệnh và kiểm soát bằng thuốc.

Bên cạnh đó, mỗi ngày đi bách bộ 30 phút có thể tăng cường sức khỏe về các mặt và giảm thiểu rủi ro đột quỵ não. Ngoài đi bách bộ ra, cũng có thể lựa chọn các hoạt động tập luyện khác, ví dụ như đạp xe, chơi gôn, bơi lội, nhảy, đánh quần vợt v.v. Miễn là hàng ngày đều đảm bảo thời gian vận động sẽ rất bổ ích cho sức khỏe.

Giáo sư Tất Tề đặc biệt nhấn mạnh, giảm độ mặn và chất béo thực phẩm, không những có thể hạ huyết áp, điều quan trọng hơn là có thể giảm thiểu rủi ro đột quỵ não. Ăn uống điều độ là chỉ hàng ngày cần phải ăn một lượng lớn hoa quả, rau xanh, ngũ cốc và chất đạm （albumin） lượng vừa phải, tăng thêm chất xơ thực phẩm, ví dụ như bánh mì chế từ bột mì sơ chế, thực phẩm chế biến từ ngũ cốc, hoa quả tươi không gọt vỏ, rau xanh và đỗ phơi khô có công hiệu giảm lượng côletxtêrôn từ 6%-19%.