Ông Trần Văn Thình, Đại sứ đầu tiên của Liên minh châu Âu tại Giơ-ne-vơ

Nghe Online

Thưa quý vị và các bạn, gần đây nhân dịp bác Trần Văn Thình, người Pháp gốc Việt, nguyên là Đại sứ đầu tiên của Liên minh châu Âu tại Giơ-ne-vơ đến thăm Bắc Kinh, Lệ Quyên đã đến thăm và chuyện trò với bác, bác kể cho Lệ Quyên về những từng trải của bác. Trong tiết mục "Cầu vồng hữu nghị" hôm nay, Lệ Quyên xin giới thiệu với quý vị và các bạn phần đầu buổi trò chuyện này.

Tôi chào đời ngày 5-2-1929 ở tỉnh An Giang, một vùng quê êm ả thanh bình. Cha tôi đặt tên cho tôi là Trần Văn Thìn, đơn giản bởi tôi cầm tinh con rồng. Thế nhưng lúc làm giấy khai sinh, người ta nói sao viết vậy theo kiểu phát âm miền Nam nên tên tôi bị ghi thành Trần Văn Thình. Vậy là tôi mang cái tên lạ vì sự nhầm lẫn đó.

Tôi bị ảnh hưởng nhiều bởi đạo Khổng, từ bé đã thuộc làu làu Tam quốc. Tôi thích nhất là Quan Công, nhân vật trung thành đến tận xương tủy. Vì vậy, khi thực dân Pháp quay trở lại VN, tôi quyết định tham gia các hoạt động kháng Pháp.

Hằng ngày tôi được giao nhiệm vụ đến một hiệu sách. Tôi giở các quyển sách theo mật dấu đã được thông báo trước, trong đó có thể chứa một tờ chỉ thị cho hành động tiếp theo hoặc là ít tiền để mua lại vũ khí của những người lính lê dương da đen.

Một tối tháng 9-1946, tôi vừa mua được hai quả lựu đạn thì gặp lính Pháp đi tuần, bị bắt quả tang với hai quả lựu đạn trong túi. Một sĩ quan nhìn tôi rồi ra lệnh: "Phải xử bắn ngay". Nhưng tay trợ lý bảo rằng để đến 6 giờ sáng mai mới hành quyết được vì lúc ấy đã 23 giờ, muộn rồi.

Tôi bị tống vào một phòng giam trên đường Catinat (Đồng Khởi bây giờ). Ở đó đã có khoảng vài chục người bị giam từ trước. Phòng giam bốc mùi hôi hám vì tất cả việc đại tiểu tiện đều diễn ra ở đó. Tôi là người cuối cùng bị nhốt vào. Lúc ấy tôi coi cái chết nhẹ như lông hồng. Tôi đã chứng kiến nhiều bạn bè chết hoặc bị thương nên không thấy sợ hãi lắm.

Năm giờ sáng, cửa phòng giam bật mở. Một cha tuyên úy mang lon quan ba (đại úy) bước vào. Ông ta có nhiệm vụ cầu nguyện cho những người sắp bị đưa đi hành quyết. Nhìn một lượt, ông ta dừng mắt lại ở tôi, người bé nhỏ nhất phòng. Ông ta nói: "Mày là trẻ ranh mà đã tham gia khủng bố. Giết mày phí đi, mày nên đi theo tao".

Tôi nghĩ họ định đưa tôi đi thủ tiêu riêng nên chống đối kịch liệt. Tôi nói tôi không mang tội khủng bố, tôi căm thù sự dối trá và tội lỗi. Nhưng cha tuyên úy bỗng hạ giọng: "Ta sẽ cứu con. Nước Pháp không giết trẻ con. Ta sẽ giúp đưa con đi Pháp". Nghe vậy, tôi còn cãi lại: "Không, tôi căm thù nước Pháp". Cha tuyên úy nói: "Kể ra con nói cũng phải. Nhưng cứ sang Pháp đi đã. Nhân dân Pháp khác với chính quyền thực dân. Ở đó cũng có những người tử tế. Hơn nữa, ta có bạn bè ở đó, họ có thể tìm một suất học bổng cho con". Vậy là tôi nghe lời, theo cha bước ra khỏi phòng giam. Tôi thoát chết trong gang tấc, chắc là nhờ "cao số".

Một sáng tinh sương, tôi bước xuống một chiếc tàu quân sự đi sang cảng Toulouse miền tây nam nước Pháp. Hành trang mang theo chỉ có ít tiền tiêu vặt do cha tuyên úy cho, một tờ giấy ghi địa chỉ một người chú kết nghĩa đang làm ăn sinh sống tại Pháp. Đặt chân xuống Toulouse, tôi co ro trong lạnh giá.

Bạn thử tưởng tượng hình ảnh một cậu bé da vàng, cao chưa tới 1,6m, trứng cá nổi lấm tấm trên mặt và tính tình nhút nhát, đơn độc nơi xa lạ. Đó chính là hình ảnh của tôi những ngày đầu đặt chân tới nước Pháp. Tôi nghĩ cách phải làm sao vượt qua được những "thằng Tây" to cao xung quanh mình. Tôi lý sự thế này: trắng nghĩa là bạc, da vàng nghĩa là vàng, mà vàng thì quí hơn bạc. Tôi tự an ủi mình như thế để vượt qua sự tự ti.

Khi rời VN, tôi còn đang học dở chương trình tú tài. Vậy mà tới Pháp tôi phải nhập học cao đẳng, nghĩa là vượt trình độ của mình những ba năm.

Tháng 10-1948 tôi khăn gói lên Paris vào học tại Viện Khoa học chính trị, Đại học Paris, bắt đầu quãng đời sinh viên cực khổ nhưng cũng đầy ắp kỷ niệm. Cha mẹ tôi không gửi tiền cho tôi ăn học. Cứ hai tháng ông bà chỉ gửi cho tôi một bịch gạo, cộng một đôi giày đế kếp và một chút hạt tiêu. Nước Pháp những năm 1950 còn nghèo. Tôi nghĩ rằng không đi làm thêm thì không thể nào đủ tiền ăn học. Vậy là tôi kiếm đủ việc để làm.

Ngày đi học, tối tối tôi gia nhập đội quân lao động cửu vạn ở khu chợ Paris mang vác hàng thuê và giúp bán cam, bán hoa.

Còn nhớ khi tôi cùng ông Chirac đến TP.HCM lúc ông còn là thị trưởng Paris, tôi nhắc tới món nợ năm nào. Ông ấy hài hước bảo rằng nếu tính cả gốc lẫn lãi thì 300 quan năm nào nay thành món tiền khổng lồ rồi, tôi chẳng thể nào trả nổi.

Trong lớp tôi còn có một bạn học sau này cũng trở thành nhân vật nổi tiếng: cựu thủ tướng Pháp Michel Rocard. Tháng 11-2006, tôi đưa ông ấy cùng vợ và một nhóm bạn bè về VN du lịch. Trong lớp học, Jacques Chirac và Michel Rocard luôn đứng nhất nhì, còn tôi do hay bỏ học nên đứng hạng áp chót. Thế nhưng tôi thường được thầy giáo khen trước lớp vì sự nhanh nhẹn. Lấy bằng cử nhân xong, tôi lại theo học tiếp để lấy bằng tiến sĩ luật và kinh tế.

Những bài học vỡ lòng đầu tiên về thương mại đa phương tôi có được là nhờ ông André Philip, cựu bộ trưởng tài chính Pháp

Cuối năm 1947, khi ông André Philip đi dự Hội nghị Havana ở Cuba, hội nghị tổ chức chưa đầy một tháng sau khi Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT) được 23 nước ký kết tại Geneva (Thụy Sĩ), ông đưa tôi đi cùng để giúp việc.

Tôi tôn ông André Philip là sư phụ của mình. Còn nhớ lúc tôi 25 tuổi.

Sau khi lấy bằng tiến sĩ loại ưu, tôi cũng từng thực tập tại phòng marketing của Hãng ôtô Renault. Nhưng các triết lý và tư tưởng về thương mại toàn cầu mà ông André Philip theo đuổi và truyền dạy cho tôi thúc giục tôi xin vào làm việc tại Ủy ban châu Âu (EC) ở Brussels (Bỉ).

Đó là đầu năm 1961. Tôi lọt được vào vòng phỏng vấn. Hôm tôi đến trình diện, người trực tiếp phỏng vấn tôi là một ông sếp đứng tuổi. Vừa nhìn thấy tôi, ông ấy lắc đầu bảo: "Chúng tôi không cần ông, chúng tôi cần một người Pháp chính gốc". Tôi điềm tĩnh nói: "Tôi có quốc tịch Pháp. Tôi nói tiếng Pháp". Ông sếp đành nói tuột ra: "Tôi cần một người Pháp làm trợ lý cho tôi vì tôi là người Ý".

Thế nhưng cuối cùng hội đồng xét duyệt vẫn chọn tôi. Ông người Ý không hài lòng. Ngày đầu tôi đi làm, ông ấy bảo: "Tôi không chọn ông. Nhưng chúng ta vẫn làm việc và hợp tác với nhau".

Tôi làm việc cần mẫn. Thay vì làm 8 -9 giờ một ngày, tôi làm việc những 15-16 giờ. Tôi giữ thói quen dậy từ lúc 5 giờ sáng để bắt đầu một ngày làm việc cho tới tận bây giờ.

Thời đó, người châu Á làm việc ở châu Âu rất hiếm. Có lần tôi được mời đi dự một cuộc họp cao cấp. Tới nơi họp, tôi chưa kịp trình bày thì anh gác cổng xua tay bảo: "Hôm nay không ai họp với người Nhật đâu". Tôi đưa giấy tờ cho họ xem nhưng họ nhất định làm khó tôi. Tôi còn bị bực mình như vậy mấy lần nữa.

Suốt từ năm 1961, tôi phụ trách về chính sách thương mại với các nước đang phát triển. Duyên nợ của tôi sau này cũng gắn chặt với các nền kinh tế đang phát triển, đặc biệt là vùng châu Á và Mỹ Latin.

Năm 1971, tôi phát kiến ra hình thức chưa từng có tiền lệ trên thế giới giúp các nước đang phát triển được hưởng ưu đãi về thuế. Đó là GSP (chế độ ưu đãi thuế quan phổ cập), cho phép các nước đang phát triển tham gia hệ thống này không phải chịu thuế xuất khẩu khi xuất hàng vào Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC).

Tôi chịu trách nhiệm thảo ra kế hoạch này và đưa nó vào thực thi. Nhờ những đóng góp của tôi trong việc soạn thảo và thực thi kế hoạch này mà Chính phủ Thái Lan tặng tôi Huân chương Bạch tượng, còn Brazil tặng tôi huân chương cao quí nhất mang tên Thập tự miền Nam.

Năm 1972, tôi được bổ nhiệm là trưởng nhóm chuyên gia "Hàng hóa từ các nước đang phát triển - Các thỏa thuận quốc tế", chịu trách nhiệm đàm phán các thỏa thuận về cà phê, ca cao, dầu ôliu và cao su.

Ở vị trí này, tôi thường xuyên phải làm việc với G77, nhóm các nước đang phát triển. Lúc đó, phát ngôn viên cho G77 cũng là một người VN, ông Lê Văn Lợi

Chúng tôi từng chạm trán nhau nhiều lần trên các bàn đàm phán. Hai người Việt, một người đại diện cho quyền lợi của châu Âu, một người đại diện cho quyền lợi của các nước thuộc thế giới thứ ba. Chúng tôi duy trì tình bạn thân thiết đến tận bây giờ.