Đêm thu với bài từ "Thủy điệu ca đầu"

Tô Thức (1036-1101) tự là Tử Chiêm, hiệu là Đông Pha cư sĩ, người My Sơn (nay thuộc tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc). Ông từng làm quan Thông phán, Thái thú. Cha là Tô Tuân, em là Tô Triệt, đều là các đại thi hào thời Tống, đương thời người ta gọi là Tam Tô. Tất cả các tác phẩm của ông cộng lại khoảng 1 triệu chữ. Riêng về thi từ, ông có khoảng 1700 bài. Còn cổ văn của ông là "thiên hạ vô địch", cứ hạ bút là thành văn, không cần lập dàn ý, cứ như là "hành vân, lưu thủy".

Tình cảm của Tô Thức đối với người em trai Tô Triệt rất sâu sắc, "Thủy Điệu ca đầu" là một trong những bài từ tiêu biểu của Tô Thức, tác giả mượn vầng trăng để bày tỏ nỗi lòng nhớ người em trai của mình đang ở xa. Năm 1076, Tô Thức bị hạ chức đến Mật châu, năm đó ông̣ 41 tuổi, con đường chính trị của ông không được như ý, lại đúng vào dịp Tết Trung Thu, ông nhớ em trai mình đến nỗi bị trầm tư, nhìn vầng trăng lại càng nhớ người thân, thế là ông liền sáng tác bài từ "Thủy điệu ca đầu". Cấu tư và lập ý của bài từ này mêng mang mông lung, huyền ảo diệu kỳ, siêu hiện thực, như trong một thế giới hư vô nhưng lại có thứ tình người rất cụ thể. Trong bài từ này, Tô Thức thông qua chí tưởng tượng đối với cảnh tiên trên cung trăng, trong suy tư huyền bí, tác giả đã thể hiện tư tưởng mâu thuẫn và trắc trở của mình, bày tỏ những trải nghiệm và nhận thức của mình đối với nhân sinh. Cách thể hiện này không những vượt lên cả phàm tục của trần gian mà còn tạo nên bài từ mang phong cách lãng mạn mông lung. Mở đầu bài từ bằng hai câu: "Trăng sáng có từ bao giờ, cầm chén rượu hỏi trời xanh " là xuất xứ từ bài thơ "Bả tửu vấn nguyệt " "Nâng rượu hỏi trăng"của Lý Bạch nhà thơ thời Đường nổi tiếng Trung Quốc. Câu này đã bộc bạch một cách đầy đủ tính cách thẳng thắn của tác giả, đồng thời lại cất giữ nỗi đau thương đối với nhân sinh của ông. Hai câu tiếp theo là "Không biết cung điện trên trời, Đêm nay là năm nào ? " tuy chỉ là một câu hỏi, nhưng tác giả đã bày tỏ nỗi niềm hướng vọng và ca ngợi đối với vầng trăng sáng tỏ. Kể từ khi xuất hiện vầng trăng, biết bao năm tháng đã trôi qua, nhưng không biết trong đêm trăng sáng tỏ hôm nay, trên cung trăng xa vời vợi kia là một ngày như thế nào nhỉ, trong trí tưởng tượng của tác giả, thì phải là một ngày tốt đẹp, cho nên trăng mới tròn trịa, mới sáng tỏ như vậy. Tô Thức mong sao mình có thể bay lên cung trăng, cho nên tiếp theo có câu:

"Ta muốn cưỡi gió đi,

Lại sợ trên lầu quỳnh điện ngọc,

Nơi cao rét không chịu nổi. "

Bày tỏ sự mâu thuẫn trong lòng tác giả, cũng như sự bất mãn đối với hiện thực xã hội.

"Đứng lên múa, bóng trăng theo người,

Gì vui hơn ở dưới cõi đời".

Tác giả đứng lên múa dưới ánh trăng, bóng hình cũng múa theo, tuy trên cung trăng có cung điện lầu các, nhưng không thể có hạnh phúc ấm áp như dưới trần gian. Cho thấy tâm trạng ông  đã thoát khỏi phàm tục để thưởng thức cuộc sống tươi vui dưới trần gian. Ban đầu, tác giả suy tư hão huyền khung cảnh thần tiên, muốn lên cung trăng, muốn thoát khỏi trần gian luôn làm ông phiền muội, thế nhưng rồi tác giả vẫn phải trở về với hiện thực, vẫn phải mến yêu cuộc sống, cho nên ông đã dùng chính bàn tay của mình để xóa đi những suy nghĩ viển vông, trong đoạn sau, Tô Đông Pha đã mượn vầng trăng trung thu liên tưởng tới khung cảnh chia tay của trần gian.

Soi khắp gác tía,

Ta tà xuống cửa che màn gấm,

Soi cả đến người có bầu tâm sự không ngủ.

Mô tả vầng trăng sáng tỏ về đêm đã khuya, trăng rọi xuống khung cửa đỏ, xuyên qua ô cửa sổ khắc rỗng, rồi trăng tìm đến người trong nhà đang mất ngủ. Câu này chỉ những người có người thân đi xa, vì nhớ người thân mới bị mất ngủ, vầng trăng có thể tròn, nhưng người thân sao lại khuyết, thật đáng tiếc làm sao, thế là tác giả liền trách vầng trăng rằng:

Chẳng nên cừu hận

Sao lại nhằm tỏ lúc xa nhau

Người có buồn, vui, ly, hợp

Trăng có tỏ, mờ, tròn, khuyết

Tự cổ vẹn toàn đâu

Chỉ nguyện người trường cửu

Ngàn dặm dưới trăng thâu.

Trên đây chúng ta cùng thưởng thức bài từ nổi tiếng của Tô Thức hiệu là Tô Đông Pha, nhà viết từ nổi tiếng thời Tống Trung Quốc. Các bạn có thích nội dung cũng như hình thức giới thiệu bài từ "Thuỷ điệu ca đầu" này không? Các bạn có những sáng kiến gì hay khác, hoan nghênh các bạn viết thư cho Ngọc Ánh, Ngọc Ánh sẽ căn cứ theo đề nghị của các bạn để không ngừng cải tiến chương trình sao cho phù hợp với yêu cầu và nguyện vọng của các bạn hơn.