Bảo tồn nhà vườn mang đậm bản sắc văn hóa cổ đại Trung Quốc: "Làm sống lại" khu phố chùa Bạch Tháp

100518/tsvh.mp3

Từ xưa đến nay, nhà vườn mang đậm nét truyền thống Trung Quốc có vị thế không thể thay thế được, kết hợp với các điều kiện cụ thể về khí hậu, địa mạo địa lý, phương thức sống, v.v., đã hình thành nội hàm văn hóa lịch sử phong phú và quan niệm thiết kế không gian chín muồi. Cùng với sự phát triển không ngừng của kinh tế – xã hội, làm thế nào điều phối, phát triển giữa việc bảo tồn nhà vườn mang đậm bản sắc văn hóa và xây dựng thành phố hiện đại, đã trở thành một vấn đề chung đặt ra cho các nước trên thế giới trong đó có Trung Quốc. Chúng ta cùng đến khu phố chùa Bạch Tháp có nhiều nhà vườn mang đậm bản sắc văn hóa ở Bắc Kinh, Trung Quốc, tìm hiểu chương trình "làm sống lại" nhà vườn mang đậm bản sắc văn hóa cổ đại Trung Quốc.

Về phong cảnh ở khu phố chùa Bạch Tháp ở Bắc Kinh, trong bài văn "Đêm Thu", nhà văn Lỗ Tấn từng viết rằng: "Ở sân sau nhà tôi, có thể nhìn thấy 2 cây ở bên ngoài tường, một cây táo đỏ, cây khác cũng là cây táo đỏ". Năm 1924, nhà văn Lỗ Tấn chuyển nhà đến chỗ ở vành đai 2, quận Tây Thành hiện nay. Hiện nay, cây táo đỏ đã biến mất, trong nhà vườn chỉ còn lại cây hoa tử đinh hương màu trắng và cây hoa hồng bụi do nhà văn đích thân trồng.

Khu phố chùa Bạch Tháp mà nhà ở cũ của nhà văn Lỗ Tấn sở tại là một trong những khu phố bảo tồn văn hóa lịch sử ở Bắc Kinh, chùa Bạch Tháp là trung tâm khu phố này. Chùa Bạch Tháp, cũng có tên gọi là chùa Diệu Ứng có niên đại bắt đầu xây dựng sớm hơn 100 năm so với Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh. Chùa Bạch Tháp được xây dựng theo sắc lệnh của nhà vua Hốt Tất Liệt đời nhà Nguyên, từng là chỗ nhà vua thường xuyên đến thăm. Kiến trúc sư của chùa Bạch Tháp là Anigo hơn 20 tuổi, người Nê-pan.

Khu phố chùa Bạch Tháp là một khu phố mang đậm bản sắc văn hóa Bắc Kinh, cách khu phố tài chính-tiền tệ Bắc Kinh chỉ một con phố. Đối diện biển hiệu Morgan Stanley màu đỏ và biển hiệu Ngân hàng Chiết Thương Trung Quốc màu vàng là nhà trệt cũ kỹ, chợ giao dịch đồ cổ và chợ rau củ quả kinh doanh từ 5-6 giờ sáng hàng ngày. Tường nhà màu xám, ngõ ngách chật hẹp, bình khí dầu mỏ hóa lỏng đặt bừa bãi và nhà vệ sinh công cộng là hình ảnh thường thấy trong khu phố này. Làm thế nào vừa bảo tồn bố cục truyền thống của khu phố, vừa tạo điều kiện sống thuận tiện và dễ dịu cho người dân? Làm thế nào để văn hóa ngõ ngách và cuộc sống hiện đại tương thích với nhau? Phương án cải tạo khu phố mang tên "Chương trình làm sống lại khu phố chùa Bạch Tháp" đang triển khai lặng lẽ. Người phát ngôn báo chí Chương trình làm sống lại khu phố Bạch Tháp Điền Na nói:

"Khu phố bảo tồn diện mạo lịch sử chùa Bạch Tháp là khu phố kế thừa văn hóa có lịch sử lâu đời nhất ở Bắc Kinh, khu phố này mang đậm bản sắc văn hóa khu vực và đặc trưng thời đại. Ở đây có di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia như chùa Bạch Tháp, nhà ở cũ của nhà văn Lỗ Tấn, v.v. Khu phố này rộng 40 héc-ta, tổng diện tích kiến trúc là 290 nghìn mét vuông, có 6.000 hộ gia đình, khu vực này có mật độ dân số rất cao, các tòa nhà cũ kỹ, cơ sở hạ tầng yếu kém, môi trường sống của cư dân cũng cần cải thiện gấp. Trong bối cảnh này, Chương trình làm sống lại khu phố chùa Bạch Tháp đã bắt đầu thực thi từ năm 2013".

Để khôi phục khu phố đẹp nhất trong ngòi bút nhà văn Lỗ Tấn, Chương trình làm sống lại khu phố chùa Bạch Tháp mong thông qua tu sửa, chỉnh trang khu phố truyền thống này, khai quật và du nhập "chất xúc tác văn hóa", phục hưng văn hóa ngõ ngách của khu vực. Trong ngõ ngách và khu phố, tìm lại lý tưởng cư trú truyền thống, tìm tòi và mở ra con đường mới nâng cấp thành phố và phục hưng, phát triển khu phố.

Sau khi giải tỏa, nhà vườn số 24 ở phố Tứ Điều, phường Cung Môn Khẩu trở thành dự án thí điểm "Đổi mới, cải tạo nhà vườn", do kiến trúc sư nổi tiếng Hoa Lê chủ trì thiết kế. Trong diện tích hạn chế, ông Hoa Lê chia nhà vườn thành 4 bộ phận cư trú độc lập, mỗi bộ phận đều có phòng ngủ, khu làm việc, nhà vệ sinh và một sân nhỏ, trồng cây mơ hoặc cây táo đỏ tại sân.

Một phòng khách sử dụng chung nối liền 4 bộ phận cư trú này. Để đảm bảo tính riêng tư của mỗi bộ phận, 4 bộ phận cư trú này có hướng tọa lạc khác nhau, giống như 4 cánh của chong chóng. Hiện nay, nhà vườn số 24 là nhà trọ cho thuê ngắn hạn, khách thuê chủ yếu là người trẻ sinh từ năm 1985 về sau. Đây là một phép thử, trên cơ sở duy trì chức năng và diện mạo vốn có, cộng thêm thiết kế hiện đại và nâng cấp tiền nghi, biến không gian cư trú truyền thống thành không gian kiểu trải nghiệm, cho thuê ngắn hạn.

Ở khu phố chùa Bạch Tháp, tính đến nay đã giải tỏa 70 nhà vườn như nhà vườn số 24 ở phố Tứ Điều, phường Cung Môn Khẩu. Trong khi du nhập nhóm người đầy sức sống, các nhà vườn này sẽ có hiệu ứng mẫu mực, để cư dân xung quanh chứng kiến có thể nâng cao giá trị nhà vườn qua phương thức này ngoài phương thức xây dựng bừa bãi, không theo quy định, cho thuê nhà với giá thấp. Theo Chương trình làm sống lại khu phố chùa Bạch Tháp, đến năm 2020, có 15% nhà vườn sẽ được giải tỏa, tức là có 150 trong toàn bộ hơn 900 nhà vườn ở khu phố này sẽ được giải tỏa.

Ngoài thay đổi cơ sở hạ tầng ra, thay đổi "gen" môi trường khu phố, du nhập "hạt giống" như thế nào, đều sẽ ảnh hưởng đến "hệ sinh thái" của khu phố chùa Bạch Tháp. Tiền đề cải tạo khu phố chùa Bạch Tháp là tránh khỏi thương mại hóa quá mức, mặc dù du nhập thương mại sẽ mang lại lợi ích kinh tế cao nhất, nhưng mô hình thương mai mang "tính xâm lược" và "tính bài xích" rất lớn, sẽ khiến một lượng lớn người dân ngoại lai tràn vào, phá vỡ môi trường yên tĩnh và cân bằng vốn có của khu phố. Cho nên, "Chương trình làm sống lại khu phố chùa Bạch Tháp" đã du nhập những "gen" văn hóa, chẳng hạn như sáng tạo văn hóa, thiết kế, nghệ thuật, vì những công ty này có mô hình hoạt động "yên tĩnh", hòa hợp với văn hóa ngõ ngách. Như vậy, mới có thể cùng văn hóa truyền thống "nuôi dưỡng" với nhau, bén rễ, nảy mầm trên cơ sở hệ sinh thái vốn có. Chị Điền Na nói: 

"Xem xét đến công ty thiết kế và sáng tạo văn hóa không phá hoại môi trường cư trú và bầu không khí yên tĩnh vốn có của khu phố chùa Bạch Tháp, chúng tôi đã du nhập 12 loại công ty văn hóa, phát huy vai trò gương mẫu và dẫn dắt trong khu phố này".

Khu phố chùa Bạch Tháp là một khu phố cư trú truyền thống, cư dân ở đây, dù cư trú ở đầu ngõ hay cuối ngõ đều quen biết nhau, khi gặp mặt đều chào hỏi với nhau, thể hiện tình cảm thân mật. Văn hóa ngõ ngách rất quý báu, vì nó là thứ vô hình, nếu biết mất, thì rất khó tìm lại được. Chị Điền Na nói:

"Thành phố Bắc Kinh có nhiều khu phố cổ, mỗi khu phố cổ đều có đặc điểm và đặc sắc riêng của mình. Đặc điểm khu phố chùa Bạch Tháp là cuộc sống yên tĩnh của người dân bình thường. Chúng tôi không muốn phá hoại đặc điểm này, từ ban đầu đổi mới nhà vườn, đến du nhập 'chất xúc tác văn hóa', đều không thoát khỏi đặc điểm cuộc sống yên tĩnh của người dân bình thường này".

Sau khi triển khai những dự án văn hóa, nơi đây vẫn mang đậm bản sắc văn hóa Bắc Kinh năm xưa. Đến năm 2020, cơ sở hạ tầng và môi trường khu vực ở đây sẽ được cải thiện đáng kể, khiến cư trú ở đây dễ dịu hơn; trong khi đó, khu phố này sẽ thu hút một lượng lớn lớp trẻ, đầy sức sống tràn vào.