Thang-ka y dược Tây Tạng

Nhà triển lãm Thang-ka y dược dân tộc Tạng đầu tiên của Tây Tạng nằm ở ngoại ô phía bắc thành phố La-sa thủ phủ khu tự trị Tây Tạng Trung Quốc, đã khánh thành và mở cửa đón khách vào tháng 10 năm 2007. Trong nhà triển lãm có trưng bầy 84 bức Thang-ka tinh xảo về nội dung y dược dân tộc Tạng và lịch thiên văn Tây Tạng.

Thang-ka là phiên âm của tiếng Tây Tạng, có nghĩa là tranh cuộn tôn giáo dùng để thờ cúng được làm diềm bằng vải sa tanh màu. Thang-ka được sáng tác trên chất vải thô hoặc vải đay, mỗi bức dài khoảng 1 mét, rộng khoảng 80cm. Thang-ka thịnh hành vào thời kỳ Song-san Gam-bo cách đây hơn 1400 năm, nội dung liên quan đến lịch sử, văn hóa, phong tục dân gian vv.

Thang-ka y dược được trưng bầy trong nhà triển lãm Thang-ka thành phố La-sa là tranh treo màu sáng tác theo nội dung "Tứ Bộ Y Điển", bộ kinh điển nổi tiếng của y dược Tây Tạng cổ, cả thảy 80 bức, gồm hơn 5000 bức tranh nhỏ. Thang-ka y dược là công cụ giảng dạy y học dân tộc Tạng sống động nhất, hình ảnh nhất lúc bấy giờ. Học giả y học Tây Tạng Dra-đun giới thiệu:

"Thang-ka kết hợp chặt chẽ với 'Tứ Bộ Y Điển', hoàn toàn sáng tác theo nội dung 'Tứ Bộ Y Điển'. Tứ Bộ Y Điển được ghi chép bằng văn tự, Thang-ka có cả văn tự và tranh minh họa. Chuyên gia y học trong và ngoài nước cho 80 bức Thang-ka này là tranh cuộn giảng dạy về y học xuất hiện sớm nhất, có lịch sử lâu nhất. Để lại được đến ngày nay là chuyện hết sức đáng nể."

Bộ kinh điển nổi tiếng y dược dân tộc Tạng "Tứ Bộ Y Điển" ra đời vào thế kỷ thứ 8 công nguyên, tác giả là tổ sư y dược Tạng Yuthok Yonten Gonpo. Trên cơ sở tổng kết kinh nghiệm y tế bản địa Tây Tạng, ông còn hấp thu và học hỏi thành quả ưu tú của Trung Y cổ, Y học A-rập cổ và y học Ấn Độ, cuối cùng biên soạn ra bộ sách này.

Từ thế kỷ thứ 12 đến thế kỷ thứ 17 công nguyên, các nhà danh y Tây Tạng các thế hệ đã lần lượt sáng tác 80 bức tranh cuộn "Tứ Bộ Y Điển", trở thành giáo trình sống động của y học Tây Tạng, lưu truyền rộng rãi tại khu vực Tây Tạng, Thanh Hải, Cam Túc, Vân Nam Trung Quốc.

Phó Nghiên cứu viên Viện Nghiên cứu y học Tây Tạng Tseten Jigme nói, tiền thân của Thang-ka y dược Tây Tạng là tranh giải phẫu do các nhà y học sáng tác vào thế kỷ thứ 8 công nguyên.

"Theo sử sách y học Tây Tạng, vào khoảng năm 705 đến năm 754, vua Tạng mời nhà y học Tân Cương Dam-ba-xi-la-ha đến Tây Tạng. Sau khi đến Tây Tạng, ông đã sáng tác những tác phẩm nổi tiếng như 'Thi thể đồ giám' và 'Hoạt thể nhân trắc', thuộc diện tranh giải phẫu ."

Tranh giải phẫu người do ông Dam-ba-la-ha sáng tác và tranh nhân trắc học trong "Tứ Bộ Y Điển" có thể coi là bản mẫu thời kỳ đầu của Thang-ka y dược Tây Tạng. Ông Tseten Jigme nói, 80 bức Thang-ka y dược Tây Tạng là do nhà y học Tạng Disi ZangJig Gyaco hoàn thành vào thế kỷ 17 dựa trên cơ sở sáng tác Thang-ka của những bậc tiền bối khác.

"Trước khi ông Disi ZangJig Gyaco chủ trì vẽ bộ Thang-ka y dược Tạng, Thang-ka y dược Tạng của các phái không thống nhất. Ông Disi ZangJig Gyaco quyết định tiến hành sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đối với Thang-ka y dược Tạng."

Ông Disi ZangJig Gyaco là nhiếp chính vương của Đại-lai-lạt-ma đời thứ 5 của Tây Tạng, cũng là nhà y học Tạng nổi tiếng lúc bấy giờ. Ông triệu tập hoạ sĩ nổi tiếng các nơi Tây Tạng hoàn thành sáng tác một bộ Thang-ka y dược Tạng hoàn chỉnh vào năm 1688 trên cơ sở học hỏi kinh nghiệm sáng tác Thang-ka của các bậc tiền bối, nội dung bao gồm nguyên lý y học, cấu tạo cơ thể và dụng cụ y tế vv. Phó Nghiên cứu viên Viện Nghiên cứu y dược Tạng Tây Tạng Tseten Jigme nói:

"Về sau, ông Disi ZangJig Gyaco cảm thấy Thang-ka y dược Tạng vẫn chưa hoàn chỉnh, ông lại tập hợp những họa sĩ trước đây để vẽ lại một cách tỷ mỉ hơn. Ông tham khảo nội dung liên quan về sách 'Nguyệt Vương Dược Chẩn' hoàn thành vào thời kỳ Thổ Phiên, còn tham khảo những nội dung về bộ phận chích máu, dược liệu thuộc phái Nam y dược học Tạng, cuối cùng hoàn thành trọn bộ 79 bức Thang-ka y dược Tạng vào năm 1703."

79 bức Thang-ka này, cộng thêm một bức "Tranh danh y" do đại sư y dược Tạng nổi tiếng Qenrao Norbu vẽ vào năm 1923 thành 80 bức Thang-ka y dươc̣ Tạng lưu giữ hiện nay.

Đồ án Thang-ka y dược Tạng tinh xảo, nội dung phong phú, vừa có kết cấu giải phẫu người, sự phát triển của phôi thai và đề phòng bệnh tật vv, cũng có kỹ thuật lâm sàng. Cùng với thời gian, bộ Thang-ka này tuy có phần bị hỏng, nhưng sau khi Đạt-lai-lạt-ma đời thứ 13 triệu tập một số chuyên gia y dược Tạng nổi tiếng tiến hành phục chế, 80 bức Thang-ka được bảo tồn một cách hoàn hảo. Hiện nay những bức tranh này được cất giữ tại nhà bảo tàng Tây Tạng và Viện Y Tạng Tây Tạng, trở thành tài liệu quý báu để thế hệ sau học tập, nghiên cứu văn hoá y dược Tạng.

Tiến sĩ Das, chuyên gia y học Ấn Độ sau khi tham quan những bức Thang-ka này ca ngợi: "thế kỷ thứ 12 đã biết sử dụng hình thức tranh để giới thiệu hệ thống lý luận y dược Tạng, không những hiếm thấy trên lịch sử y học Trung Quốc, mà cũng rất hiếm thấy trong lịch sử y học Thế giới."