U-li-gơ, bông hoa kỳ diệu trong vườn hoa nghệ thuật dân tộc Trung Hoa

Nghe Online

U-li-gơ trong tiếng Mổng Cổ có nghĩa là "kể chuyện", vì được biểu diễn bằng tiếng dân tộc Mông Cổ, đệm nhạc bằng đàn tứ, cho nên lại gọi là "Thư Cầm dân tộc Mông Cổ", là một trong những loại hình nghệ thuật nói hát dân gian truyền thống của dân tộc Mông Cổ.

Trên thảo nguyên, nghệ nhân nói hát U-li-gơ được tôn là "Hu-ơ-qin". Thảo nguyên mênh mông bạt ngàn đã tạo bầu không khí nghệ thuật lãng mạn, phóng khoáng, giống như nhà thơ lãng du phương Tây trước, "Hu-ơ-qin" lưng đeo đàn tứ, phiêu bạt trên thảo nguyên, một người, một đàn, vừa gảy vừa hát, vừa hát vừa sáng tác, chỉ cần có đề tài, "Hu-ơ-qin" có thể xuất khẩu thành thơ.

"Ngày xưa, kể chuyện tiếng Mông Cổ là như thế này: bởi vì đây là khu vực giáp ranh giữa dân tộc Mông Cổ và dân tộc Hán, cách đây khoảng 30 đến 50 năm, có một số người di cư đến từ Sơn Đông, một số người nói tiếng Mông Cổ, một số người nói tiếng Hán. Để cho người nói tiếng Hán nghe được Thư cầm tiếng Mông Cổ, có lúc phải nói vài câu tiếng Hán, tục ngữ, cho nên, người dân tộc hán cũng hiểu, người dân tộc Mông Cổ cũng hiểu, nói đan xen hai thứ tiếng."

Thảo nguyên mênh mông bạt ngàn, từ mùa xuân cho đến mùa đông, từ khi đồng cỏ xanh rờn cho đến khi vàng úa, U-li-gơ, nghệ thuật nguyên sơ mộc mạc chất phác này xuất hiện từ thửa nào? Nhà dân tộc học Vương Tấn huyện tự trị dân tộc Mông Cổ Qian-guo-er-luo-si nói:

"U-li-gơ, bắt nguồn từ văn hóa Sa-man cổ xưa, cùng với văn hóa Sa-man dân tộc Mông Cổ đi vào dân gian, U-li-gơ dần dần được tách khỏi ca múa thờ cúng cổ xưa của dân tộc Mông Cổ. Từ thời kỳ nhà Minh và nhà Thanh, nghệ thuật nói hát Mông Cổ phát triển khá hưng thịnh. Đến thế kỷ 19, hàng loạt người tỵ nạn từ lưu vực sông Hoàng Hà đi vào vùng Đông Bắc, đi vào Guo-er-luo-si, như vậy, một số văn hóa dân tộc Hán, nghệ thuật nói hát dân tộc Hán miền nam sông Hoàng Hà cũng đi vào vùng Đông Bắc. Như vậy văn hóa dân tộc Hán và dân tộc Mông Cổ có sự giao thoa, dần dần hình thành một nghệ thuật nói hát dân gian mới, tức là U-li-gơ hiện đại."

Nghệ thuật U-li-gơ có bề dày truyền thống, hình thức thể hiện gồm bài ngắn, bài vừa và bài dài, trong đó bài dài được ưa chuộng nhất. Các câu chuyện như "Câu chuyện trấn áp Monster's", "Hốt Tất Liệt", "Nguyên sử diễn nghĩa", "Hồng Lâu Mộng" v.v đều là tác phẩm kinh điển. Đề tài của U-li-gơ rất phong phú, có chuyện dân gian, có tác phẩm của nhà văn hoặc nghệ nhân, có truyền thuyết dân gian nổi tiếng...

Chập tối, khi đàn bò, đàn cừu về chuồng, người dân chăn nuôi tụ tập trong lều bạt, nghệ nhân vừa gảy đàn tứ, vừa kể câu chuyện rung động lòng người... tiếng đàn phóng khoáng, sâu lắng cùng với tiếng hát của nghệ nhân kết hợp hài hòa, thu hút người nghe...

Bước vào thập niên 50 thế kỷ 20, cùng với dân tộc Hán và dân tộc Mông Cổ chung sống và gia đình dân tộc Mông Cổ sống rải rác, môi trường biểu diễn bị hạn chế, khán giả ngày một ít đi, rất nhiều nghệ nhân cũng không biểu diễn nữa, không có người kế thừa, nghệ thuật cổ truyền U-li-gơ đứng trước nguy cơ bị mai một.

Đứng trước tình hình này, từ năm 1958, người Qian-guo-er-luo-si bắt đầu triển khai công việc cứu vãn, bảo tồn nghệ thuật U-li-gơ. Nhà dân tộc học Vương Tấn huyện tự trị dân tộc Mông Cổ Qian-guo-er-luo-si nói:

"Qua 50 năm thu thập chỉnh lý gian khổ, chúng tôi đã thu thập chữ tài liệu văn nghệ dân gian với hàng chục triệu chữ, khai thác, chỉnh lý xuất bản rất nhiều câu chuyện và sử thi dài đứng trước nguy cơ thất truyền."

Thời gian thấm thoắt thoi đưa, bước vào thế kỷ 21, Phòng văn hóa thảo nguyên Qian-guo-er-luo-si đã tiến hành cải cách U-li-gơ truyền thống, tiếp thêm sức sống mới cho U-li-gơ. Ông Bao-in-cao-gu-la, Giám đốc Phòng văn hóa thảo nguyên huyện tự trị dân tộc Mông Cổ Qian-guo-er-luo-si nói:

"Để thích ứng phát triển của xã hội, truyền thống trước đây là một người một đàn, một người biểu diễn, bây giờ chúng tôi cải biên thành nhiều người, nhiều đàn biểu diễn, chia vai cho người diễn theo tình tiết của câu chuyện, giống đóng kịch. Chúng tôi vẫn giữ làn điệu và hình thức Thư cầm truyền thống, lúc kể chuyện thì ngồi nói, lúc giao chiến thì đứng lên biểu diễn, hình thức này khá hấp dẫn."

Để nghệ thuật U-li-gơ có truyền thống văn hóa lâu đời này không ngừng phát triển, những năm gần đây, huyện tự trị dân tộc Mông Cổ Qian-guo-er-luo-si đã đầu tư hơn 2 triệu nhân dân tệ thành lập Phòng Văn hóa dân tộc, Phòng Khúc nghệ dân tộc, thành lập Phòng Kể chuyện, và tổ chức nghệ nhân học tập, tổ chức lớp đào tạo, đào tạo nhân tài chuyên môn, đã thúc đẩy sự phồn vinh và phát triển của U-li-gơ, đã xuất hiện đội ngũ "Hô-ơ-qin" mới. Ông Đường Sâm Lâm Phòng Văn hóa thảo nguyên huyện tự trị dân tộc Mông Cổ Qian-guo-er-luo-si là một trong những người trong đội ngũ đó. Ông mười năm như một, ngày nào cũng cần mẫn đào tạo nghệ nhân kể chuyện trẻ. Ông nói:

"Hu-ơ-qin chúng tôi đều sinh ra và lớn lên trên thảo nguyên, có tình cảm sâu sắc đối với thảo nguyên đã sinh ra và nuôi dưỡng mình, U-li-gơ là của quý văn hóa của chúng tôi, chúng tôi có trách nhiệm kế thừa và phát triển nghệ thuật này."