Hoàng Liên và Hoàng Bách

Hoàng Liên: Vị đắng, tính hàn, quy kinh lạc tim, tỳ, vị, mật và đại tràng, gồm hai công hiệu chữa trị chủ yếu: Một là thanh nhiệt thấm thấp. Hai là tiết hỏa giải độc. Hai trường hợp này đều thích hợp điều trị các chứng bệnh sau:

Điều trị chứng trung vị đầy tức, ứ tắc, buồn nôn, ợ chua bởi thấp nhiệt gây nên, thường phối chế với Hoàng Cầm, Gừng khô, Bán Hạ; trường hợp chữa trị gan hỏa quấy phá dạ dày, thường dùng chung với Ngô Thù Du.

Điều trị chứng thấp nhiệt kiết lỵ, thường dùng chung với Mộc Hương.

Trường hợp dùng ngoài da có thể điều trị phát ban, sởi, mụn nhọt, viêm tai giữa có mủ.

Trường hợp điều trị sốt cao, hôn mê, buồn bực, mất ngủ, nôn ra máu, chảy máu cam bởi máu nóng thường phối chế với Hoàng Cầm, Hoàng Bách và Chi Tử.

Ngoài ra, Hoàng Liên còn có công hiệu điều trị các chứng viêm loét, mụn nhọt, mắt đỏ, đau răng và giải khát.

Cách dùng và liều lượng: Dùng Hoàng Liên sắc nước uống, mỗi lần từ 2-5 gam. Trường hợp dùng ngoài da nên dùng với lượng vừa phải.

Điều cần phải lưu ý là: Hoàng Liên vị rất đắng, tính đại hàn, dùng lâu dễ gây phương hại tới tỳ và dạ dày, những người tỳ vị hư hàn kiêng dùng; vị đắng dễ phương hại tới hệ thống tiết, những người âm hư hệ thống tiết bị phương hại nên thận trọng khi sử dụng.

Hoàng Bách: Vị đắng, tính hàn, quy kinh lạc thận, bàng quang và đại tràng, gồm ba công hiệu chữa trị chủ yếu: Một là thanh nhiệt thấm thấp, thích hợp điều trị chứng bạch đới phụ nữ do thấp nhiệt gây nên cùng các chứng kiết lỵ, hoàng đảm bởi thấp nhiệt gây nên; trường hợp điều trị bệnh tê phù và chứng lậu thường dùng chung với Thương Thuật và Ngưu Thất. Hai là tiết hỏa trừ thấp, thích hợp điều trị các chứng xương cốt thấp nhiệt đau nhức, ra mồ hôi trộm và di tinh, trường hợp này thường dùng chung với Tri Mẫu. Ba là giải độc trị mụn nhọt, ban sởi dẫn đến ngứa ngáy.

Cách dùng và liều lượng: Dùng Hoàng Bách sắc nước uống, mỗi lần từ 3-12 gam. Trường hợp dùng ngoài da nên dùng với lượng vừa phải.

Điều cần phải lưu ý là: Hoàng Bách vị đắng tính hàn, tổn thương dạ dày, những người tỳ vị hư hàn kiêng dùng.

Hoàng Cầm, Hoàng Liên và Hoàng Bách đều vị đắng, tính hàn, đều có công hiệu thanh nhiệt, thấm thấp và giải độc. Phàm là các chứng bệnh thấp nhiệt và nhiệt độc đều có thể sử dụng bằng cách phối chế với các vị thuốc khác. Hoàng Liên và Hoàng Bách thường dùng để điều trị các chứng như ỉa chảy, kiết lỵ, hoàng đảm, sởi, phát ban, mụn nhọt, chứng bạch đới phụ nữ v.v do thấp nhiệt gây nên cũng như mụn nhọt sưng đỏ do hỏa độc gây nên. Hoàng Cầm dùng chung với Hoàng Liên và Hoàng Bách có thể tăng cường công hiệu thanh nhiệt, thấm thấp, tiết hỏa, giải độc.

Điều khác nhau là, Hoàng Cầm vị hơi đắng, có công hiệu rõ rệt hơn về phòng chống chứng thấp nhiệt ở thượng vị, cho nên thích hợp điều trị tức ngực, buồn nôn, hâm hấp sốt, rêu lưỡi vàng và dày, bên cạnh đó, Hoàng Cầm lại có công hiệu chữa trị đặc biệt về giải nhiệt phổi, mát máu, cầm máu, an thai v.v. Vì thế thường dùng điều trị các chứng phổi nhiệt gây ho, hoàng đảm, phát sốt do cảm gió, sốt cao khát nước do trung thượng vị nóng nhiệt gây nên, mặt đỏ, môi khô, nước tiểu vàng, táo bón, rêu lưỡi vàng, cảm cúm bởi tà khí thâm nhập cơ thể trong khi dương khí yếu đi, hàn nhiệt tác động nhau, sưng họng, đau họng do nhiệt độc gây nên, nôn ra máu, đại tiện ra máu do máu nóng gây nên, băng huyết phụ nữ, động thai, ra máu khi có thai v.v.

Hoàng Liên vị rất đắng, tính đại hàn, có công hiệu rất mạnh về thanh nhiệt, thấm thấp, tiết hỏa, giải độc, nhất là có công hiệu nổi bật về giải nhiệt trung vị cho nên Hoàng Liên là sự lựa chọn hàng đầu trong điều trị các chứng thấp nhiệt về dạ dày, đường ruột, kiết lỵ, đau bụng, buồn bực, đại tiện ra máu và ra mủ v.v, đặc biệt có công hiệu nổi bật về chữa trị kiết lỵ do thấp nhiệt gây nên. Bên cạnh đó, Hoàng Liên cũng có công hiệu nổi bật về thanh tâm, giải nhiệt dạ dày, làm dịu chứng buồn bực và trị nôn. Ngoài ra còn thường xuyên dùng Hoàng Liên điều trị các chứng sốt cao, hôn mê, mê sảng, buồn bực, mất ngủ, lở loét mồm miệng, nôn mửa, chảy máu cam; gan vị bất hòa dẫn đến đau sườn, tức sườn, buồn nôn, ợ chua, không tiêu; đau tai, mủ tai, đỏ mắt, sưng mắt, đau mắt v.v.

Hoàng Bách vị đắng, tính hàn, có công hiệu nổi bật trong chữa trị chứng thấp nhiệt phần dưới, vì thế thường dùng Hoàng Bách chữa trị các chứng bệnh như: Bạch đới phụ nữ, đau khớp, sưng khớp, mệt mỏi đuối sức. Bên cạnh đó, Hoàng Bách còn có công hiệu nổi bật về giải nhiệt phần dưới như trừ hư nhiệt xương cốt, giảm sốt do âm hư gây nên, ra mồ hôi trộm, di tinh v.v.