Trà có vị thế hết sức quan trọng trong cuộc sống của người Trung Quốc. Trà đã có quy mô nhất định vào thời Chiến quốc (từ năm 475 - 221 trước công nguyên), thời Nguỵ Tấn Nam - Bắc Triều (từ năm 220 - 589 công nguyên) đã có phong trào uống trà, đến thời Nhà Đường (năm 618-năm 907), ngành trà phát triển, xuất hiện quán trà, tiệc trà và hội trà, đề xướng đãi khách bằng trà, “gia đình không thể có một ngày không có trà”. Người Trung Quốc uống trà coi trọng khâu thưởng thức. Cứ có khách đến, pha trà, mời trà là lễ nghi không thể thiếu. Người Trung Quốc uống trà khác nhau theo mùa khác nhau, thường mùa Xuân uống trà hoa, mùa Hè uống trà xanh, mùa Thu uống trà Ô Long và mùa Đông uống trà đỏ. Về công dụng của trà thì chắc không cần Mẫn Linh giới thiệu, vì Việt Nam cũng có thói quen uống trà như ở Trung Quốc. Khác với những quán trà vỉa hè dân dã của Việt Nam, quán trà của Trung Quốc cầu kỳ và sang trọng hơn, là nơi cho dăm ba bạn bè tán gẫu hoặc đối tác bàn chuyện làm ăn, hiếm thấy bóng dáng của giới trẻ. Có lẽ do đặc điểm của khí hậu, người Trung Quốc hầu như không uống trà đá như ở Việt Nam. Tiếp sau đây, bài viết của bạn Vũ Hữu Mạnh, lưu học sinh Việt Nam tại Đại học Khoa học và Kỹ thuật Bắc Kinh sẽ đưa bạn “Tìm hiểu văn hoá trà đạo Trung Hoa”. Mẫn Linh xin chân trọng giới thiệu với các bạn bài viết này.
Trung Quốc là quê hương của nhiều loại trà nổi tiếng thế giới. Người Trung Quốc từ rất sớm đã phát hiện, vun trồng và biết thưởng thức trà. Uống trà là một trong bảy thói quen không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của người dân nước bạn, bao gồm “Cầm, kỳ, thi, họa, thư (thư pháp), tửu, trà”. Theo thời gian, trà đã trở thành “Quốc ẩm”, việc thưởng thức trà cũng được nâng lên đỉnh cao thành “Văn hóa trà đạo”, là biểu trưng cho một nét đẹp truyền thống của quốc gia Đông Á này. Trong bài viết dưới đây, tác giả xin được mạn phép giới thiệu đôi điều về “Văn hóa trà đạo” của Trung Quốc.
Ở Trung Quốc, trà mang nội hàm văn hóa và có lịch sử phát triển lâu đời, từ hơn bốn ngàn năm trước người Trung Quốc đã biết uống trà. Đó là một trong bảy thứ nhu yếu phẩm ở mỗi gia đình (Gồm củi, gạo, dầu, muối, tương, dấm, trà). Không chỉ là thứ đồ uống có hương vị đậm đà, đặc trưng được sử dụng hàng ngày, trà còn được biết đến với rất nhiều lợi ích đối với sức khỏe, bởi vậy người dân Trung Quốc không chỉ gìn giữ, bảo tồn mà còn biết tìm ra nhiều giống trà mới. Trà được phân thành nhiều loại như: trà xanh, trà đỏ, trà ô long, trà trắng, trà vàng, trà đen... Những loại trà nổi tiếng ở Trung Quốc có thể kể tới như: Trà Long tỉnh Tây Hồ, trà Thiết Quan Âm ở Phúc Kiến, trà Mao Phong Hoàng Sơn, trà Lục An qua phiến ở An Huy, trà Phổ Nhĩ của Vân Nam...
Trà được trồng ở nhiều nơi tại Trung Quốc, nhưng được phân thành bốn khu vực lớn, bao gồm: Một là, khu vực trồng trà Tây Nam (còn gọi là vùng cao nguyên trà), gồm các tỉnh Vân Nam, Quý Châu, Trùng Khánh, Tứ Xuyên và vùng đông-nam Tây Tạng, trong đó cao nguyên Vân Quý là khu vực trồng trà trung tâm; Hai là, khu vực trồng trà Hoa Nam (còn gọi là vùng trồng trà Nam Lĩnh), gồm các tỉnh Hải Nam, Quảng Đông, Quảng Tây, Phúc Kiến và Đài Loan. Vùng này nổi tiếng với loại trà Ô long và trà đỏ, ngoài ra còn có trà trắng, trà lục bảo, trà hoa...; Ba là, khu vực Giang Nam (còn gọi là vùng Trung Nam), gồm các tỉnh Hồ Nam, Chiết Giang, Hồ Bắc, Thượng Hải, An Huy và Giang Tây. Trà được trồng chủ yếu ở các vùng núi cao của những tỉnh này, với nhiều loại trà nổi tiếng như trà Mao Phong trên núi Hoàng Sơn, trà Võ Di Nham, trà Vân Vụ Lư Sơn...; Cuối cùng là khu vực Giang Bắc (còn gọi là vùng Trung Bắc), chủ yếu ở khu vực tỉnh Hà Nam. Nơi đây chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm tương đối lớn, thích hợp để cây chè tích tụ được nhiều tinh túy của đất nước, bởi vậy trà vùng này có mùi thơm rất đượm, vị trà đậm đà, hấp dẫn.
Văn hóa trà đạo của người Trung Quốc vô cùng đặc biệt và hết sức công phu, chứa đựng trong đó cả lễ nghĩa, phong tục, quy tắc và nghệ thuật... Sáu yếu tố cấu thành nên “Trà đạo lục sự” là“Trà lễ, trà quy, trà pháp, trà kỹ, trà nghệ, trà tâm”. Nghiền ngẫm về “Trà đạo” chính là thông qua thực hành “lục sự” để chứng ngộ tinh thần trà đạo, đó là “tâm” chứ không phải chỉ ở kỹ thuật bên ngoài. Trà đạo Trung Quốc có nhiều nét khác biệt so với trà đạo Nhật Bản hay thói quen dùng trà của người châu Âu, đó là sự kết hợp giữa “trà” với “đạo”, thể hiện nét truyền thống văn hóa tinh thần của người phương Đông.
Ở Trung Quốc, tùy theo từng loại trà, tùy vào thời gian thu hái (theo bốn mùa xuân, hạ, thu, đông) mà người ta sẽ có cách pha trà và dùng trà riêng. Thời nhà Đường được coi là giai đoạn phát triển đỉnh cao của văn hóa trà đạo Trung Hoa. Nói đến Trà đạo trước tiên phải nói đến bộ dụng cụ để pha trà. Một bộ cơ bản thường bao gồm: ấm để hãm trà, bếp lò đun trà, cối giã trà, cối xay trà, khay, chén, lưới lọc trà, muỗng, âu trà, bình trà và cả chổi để vệ sinh ấm trà. Thực sự nếu không kỳ công nghiên cứu thì chắn hẳn chúng ta sẽ đều thấy bối rối trước một bộ dụng cụ dùng trà đồ sộ và “phức tạp” như vậy. Cùng với dòng chảy thời gian, kỹ thuật tẩm ướp trà, cách thức pha trà và phong cách thưởng thức trà của người dân Trung Quốc cũng thay đổi theo từng thời kỳ, từng giai đoạn lịch sử.
Để có được chén trà ngon, việc chọn trà chuẩn thôi chưa đủ, mà phụ thuộc rất nhiều vào loại nước dùng để pha trà. Ấy chắc chắn phải là sương mai, hoặc nước suối lấy từ trên núi cao vào sáng sớm. Về cách thưởng thức trà, trước tiên phải nói đến nét văn hóa “dùng trà kính khách” của người dân Trung Quốc. Khách tới nhà, dù sang hay hèn, gia chủ cũng cố gắng để mời khách được một chén trà, bởi đó là biểu trưng của lễ nghĩa, thể hiện sự mến khách, trân trọng, thịnh tình của gia chủ. Nhận lấy chén trà, khách chớ quên nói lời cảm ơn.
Thưởng trà có khi độc ẩm, có khi đối ẩm. Để có thể cảm nhận được trọn vẹn hương vị mỗi chén trà, đòi hỏi sự tinh tường và nhẫn nại của người thưởng thức. Trà khi vừa chạm tới đầu lưỡi thì mang vị đắng, nhưng khi đi qua cổ họng lại để lại vị ngọt rất lâu, thưởng thức trà cũng là để ngẫm về triết lý nhân sinh “khổ tận cam lai”. Bởi đặc tính vốn dĩ của trà là đắng, nhưng trong đắng lại có ngọt, vượt qua cái đắng mới có thể nhận ra cái ngọt, như con người phải biết đi qua khổ đau mới có thể thấu hiểu được mùi vị và giá trị của hạnh phúc. Lại bàn về cách thưởng thức trà, đã dùng trà thì phải tĩnh, tĩnh ở tận trong tâm, tĩnh để dùng tâm mà cảm nhận trà. Tâm có tĩnh thì mới lĩnh hội được hết sắc của trà, hương của trà, vị của trà, ấy mới thực sự là hiểu về trà. Tâm thật tĩnh, chầm chậm nhấp từng ngụm trà thơm, để giũ bỏ hết mọi sân si, phiền muộn, bộn bề trong cuộc sống, để sáng tỏ con đường giải thoát khỏi khổ đau. Ấy mới thực sự là cảnh giới cao nhất trong “văn hóa trà đạo” Trung Hoa.
Người dân Trung Quốc tự ngàn đời đã uống trà và hiểu về tác dụng của trà. Vốn dĩ khởi thủy trà được coi là một vị thuốc, rồi dần dần mới trở thành thứ nước uống được rất nhiều người yêu thích. Lý Thời Trân trong “Bản thảo cương mục” viết: “Trà đắng mà tính hàn, trong âm có âm, cực kỳ tốt khi dùng để kháng lại tính hỏa, hỏa là trăm bệnh, nhờ vậy trăm bệnh tất có thể được thanh trừ”. Ngày nay, trà lại càng được dùng phổ biến, nhâm nhi tách trà giúp trí tuệ minh mẫn, đầu óc tỉnh táo, lại có thể chống lão hóa, chống căng thẳng, phiền muộn, phòng tránh được nhiều bệnh tật như tiểu đường, tim mạch, ngăn ngừa một số loại ung thư. Tuy nhiên, tùy vào phong tục cũng như môi trường địa lý mỗi vùng miền, mà thói quen uống trà của người dân Trung quốc ở từng vùng lại mang những nét riêng biệt. Người phương Bắc thích uống các loại trà hoa, chủ về hương thơm, người vùng Tây Bắc ưa dùng trà đen, người vùng Giang Nam lại thích uống trà xanh, người Quảng Châu, Phúc Kiến thì thích trà Ô Long, cốt sao vị trà phải thật đậm đà.
Có thể nói, ẩn chứa trong mỗi chén trà của người dân Trung Quốc là cả một nền “văn hóa trà đạo” lâu đời và rất đáng tự hào. Nếu có dịp được tới Trung Quốc du lịch, bạn đừng bỏ lỡ cơ hội ghé chân tới một “lầu trà”, để có thể hiểu thêm về một nét văn hóa đặc sắc của đất nước Trung Quốc rộng lớn. Và cũng chớ quên tìm mua một vài loại trà ngon để khi về làm quà cho người thân, bạn bè bạn nhé!
Trà không chỉ là lựa chọn tốt mua về làm quà cho người thân, bạn bè khi tới Trung Quốc du lịch, cũng là lựa chọn cho nhiều người dân Trung Quốc khi đi thăm người thân. Các bạn thích uống trà không? Bạn muốn tìm hiểu thêm kiến thức gì về trà? Mời bạn chia sẻ với Mẫn Linh tại fanpage Diễn đàn tuổi trẻ trên mạng xã hội FB. Chương trình hôm nay đến đây là hết, cảm ơn sự quan tâm theo dõi của quý vị và các bạn. Mẫn Linh xin thân ái chào các bạn.