"Một nước hai chế độ" là phương châm cơ bản giải quyết sự nghiệp lớn thống nhất đất nước trong điều kiện lịch sử mới của Đảng và Nhà nước Trung Quốc. Nó trước tiên được đề xuất là nhằm vào vấn đề Đài Loan, là kết quả nghiên cứu trường kỳ và sự nhận thức từng bước sâu sắc của Trung ương Đảng.

 Ngày 30-9-1981, Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc Diệp Kiếm Anh có bài phát biểu và đề xuất phương châm chính sách 9 điểm về thực hiện thống nhất hoà bình đất nước. Trong đó bao gồm: đề nghị tổ chức đàm phán bình đẳng giữa Quốc Dân Đảng và Đảng Cộng sản, thực hiện sự hợp tác lần thứ 3 giữa hai đảng; Đất nước sau khi thực hiện thống nhất, Đài Loan có thể được coi là Khu Hành chính Đặc biệt, được hưởng quyền tự trị cao độ, chế độ xã hội và kinh tế hiện hành không thay đổi, được bảo lưu quân đội...Sau đó không lâu, đồng chí Đặng Tiểu Bình khái quát phương châm nói trên thành "Một nước hai chế độ", đã chỉ ra con đường đúng đắn thực hiện sự nghiệp lớn thống nhất đất nước.

Tiếp sau đó đồng chí Đặng Tiểu Bình lại đề xuất "Một nước hai chế độ" cũng áp dụng cho việc giải quyết vấn đề Hồng Công và Ma-cao. Ngày 30-1-1995, đồng chí Giang Trạch Dân có bài phát biểu quan trọng với tiêu đề "Tiếp tục phấn đấu vì thúc đẩy hoàn thành sự nghiệp lớn thống nhất đất nước", đề xuất 8 chủ trương về phát triển quan hệ hai bờ trong giai đoạn hiện nay và đẩy mạnh tiến trình thống nhất hoà bình đất nước, trình bày rõ hơn nữa phương châm cơ bản của "Một nước hai chế độ và thống nhất hoà bình". Ý tưởng "Một nước hai chế độ" trước tiên được áp dụng thành công trong việc giải quyết vấn đề Hồng Công và Ma-cao. Chính phủ Trung Quốc đã lần lượt thu hồi chủ quyền đối với Hồng Công và Ma-cao vào ngày 1-7-1997 và ngày 20-12-1999.