Người làm gia phả: Người ghi lại câu chuyện gia tộc Trung Quốc trong 3000 năm

Trong căn phòng làm việc giản dị, ông Trương Đức Văn gần 50 tuổi, người làm gia phả ở thị trấn Thạch Đường, huyện Phì Đông, tỉnh An Huy đang dùng dao rọc giấy, rồi dùng kim và chỉ đóng sách, dưới đôi bàn tay khéo léo của ông một cuốn gia phả đặc sắc cổ kính ra đời. Kể từ thời vua Quang Tự, đời nhà Thanh, làm gia phả là tay nghề gia truyền của ông Văn, gia tộc ông Văn đã ghi lại câu chuyện dòng máu và quan hệ các thế hệ của nhiều gia tộc.

Gia phả là tài liệu quan trọng của người Trung Quốc ghi lại lịch sử gia tộc và tìm lại cội nguồn tổ tiên, đã có lịch sử khoảng 3000 năm. Khác với văn hiến lịch sử ghi lại sự kiện lớn quốc gia, gia phả là văn hiến bình dân nhất dân gian Trung Quốc, cũng là tài liệu nhân văn quý báu để thế hệ sau tìm hiểu phong tục thời đại trước kia.

Ở Trung Quốc, làm gia phả được người dân coi là một phương thức duy trì sức gắn bó gia tộc, cũng là một phương thức thoả mãn tình cảm truyền thống "tìm lại cội nguồn tổ tiên" của người Trung Quốc, làm gia phả là một nghề nghiệp dựa vào kinh nghiệm phong phú và sức chịu đựng bền bỉ. Tuy nhiên, cùng với thời đại phát triển, phương thức ghi chép gia phả dần dần ít đi, số người làm gia phả—nghề có lịch sử hàng nghìn năm cũng ngày càng ít.

Ông Trương Đức Văn là một trong những nghệ nhân thủ công mỹ nghệ ít ỏi vẫn biết áp dụng công nghệ truyền thống chỉnh lý và làm gia phả. Kể từ khi bắt đầu theo cha học làm gia phả vào thập niên 80 của thế kỷ 20 đến nay, ông Văn suốt cuộc đời đều kiên trì làm gia phả mang đậm bản sắc truyền thống nhất, Gia phả họ Bùi do ông Văn làm đã được Viện Bảo tàng Cố Cung cất giữ.

Đối với ông Văn mà nói, giai đoạn viết sơ cảo là gian nan nhất. Sau khi thu tập đầy đủ tài liệu gia tộc, tìm hiểu quan hệ giữa người và người là điều quan trọng nhất. Gia phả truyền thống nói chung gồm quan hệ giữa các nhân vật, sự kiện danh nhân, sự kiện lớn gia tộc v.v. Đối với ông Văn chỉ có trình độ cấp ba, hiểu biết chính xác tài liệu cổ văn là chuyện thật không dễ dàng chút nào.

"Tôi học cổ văn từ cha tôi, cha tôi thích đọc to tiếng khi hiệu đính, từ thuở nhỏ tôi vừa nghe vừa học, như vậy đã biết chấm câu và giải thích". Ông Văn nói, đối với ông, cổ văn là ngôn ngữ cần phải nắm bắt của gia tộc.

Giai đoạn viết sơ cảo "Gia huấn họ Bùi" được Viện Bảo tàng Cố Cung cất giữ là quá trình làm gia phả phức tạp nhất mà ông Văn từng trải qua. Ông Văn nói: "Nội dung bao gồm gia huấn và gia pháp gia tộc họ Bùi sống ở hơn 20 tỉnh thành Trung Quốc, tài liệu cổ văn cần phải chỉnh lý nhiều quá, tôi cùng người ủy thác cụ Bùi mời một giáo viên về hưu thông thạo cổ văn đến giúp. Chỉ riêng chấm câu và giải thích đã mất khoảng 2 tháng".

Làm một bộ gia phả thông thường nhất phải trải qua nhiều bước đi gồm chỉnh lý tài liệu, lên khuôn, làm bản in, in ấn và dùng chỉ đóng sách, phải mất khoảng 3-4 tháng mới hoàn thành được. Ông Văn nói: "Gia phả do gia đình tôi làm đều in bằng giấy dó, văn bản theo chiều dọc và đóng bằng chỉ".

Tuy công nghệ truyền thống không nhanh và hiệu suất cao như in bằng máy, hơn nữa về nhiệt độ và độ ẩm, phải hoàn toàn dựa vào kinh nghiệm của người làm; nhưng, do gia phả in bằng giấy dó và đóng bằng chỉ có những ưu điểm như nét chữ rõ ràng, được bảo tồn lâu, ông Văn trước sau như một luôn kiên trì in ấn bằng mực gốc nước như các thế hệ trước.

Từ ban đầu học theo cha đến ngày nay có phòng làm việc riêng, dưới sự ủng hộ của vợ, ông Văn hiện nay một năm có thể làm 4-5 cuốn gia phả với thu nhập lên tới khoảng 100 nghìn Nhân dân tệ. Điều khiến ông Văn vui mừng hơn là, cùng với chất lượng cuộc sống của người dân được nâng cao, ngày càng nhiều người bắt đầu hiểu biết văn hoá gia phả truyền thống.

Đối với sự phát triển trong tương lai, ông Văn mong hai con vẫn đang học ở trường sẽ kế thừa tay nghề của mình sau khi tốt nghiệp, để công nghệ truyền thống này có người kế thừa. Ông nói: "Tôi vẫn muốn truyền tay nghề này cho thế hệ sau".

Những người làm gia phả truyền thống như ông Văn rải rác ở dân gian, không thống kê được số lượng cụ thể, nhưng là người ghi chép, họ đã bảo tồn tình cảm tưởng nhớ tổ tiên của vô số gia tộc trong dân gian Trung Quốc. Bản thân mình có cội nguồn tổ tiên như thế nào, để gia phả được bảo tồn hàng nghìn năm, điều này liên quan tới tình cảm "Một giọt máu đào hơn ao nước lã, lá rụng về cội" của rất nhiều người Trung Quốc, tình cảm này sẽ không thay đổi theo năm tháng.